Η προέλευση της βράκας
Πιθανολογείται ότι οι Κρήτες υιοθέτησαν ένα είδος βράκας από τους Αλγερινούς πειρατές. Οι Κρητικοί δούλευαν ως ναυτικοί στα Ενετικά πλοία και για να παραπλανούν τους Αλγερινούς που λίμαζαν ολόκληρη την Μεσόγειο φορούσαν βράκα. Όταν εγκατέλειπαν τα καράβια συνέχιζαν να φορούν αυτήν την ενδυμασία, λόγω της κακής οικονομικής τους κατάστασης.Η κρητική βράκα ήταν η χειμερινή και η καλοκαιρινή, η επίσημη και η καθημερινή και είχε πολλές πτυχές, για αυτό είχε πάνω από δώδεκα πήχες ύφασμα! Έξη πήχες από μέσα, και άλλες έξη απέξω! Οι επίσημες ήταν τσόχινες μπλε χρώμα. Οι καθημερινές από μαύρο καπότο λινό. Τα πουκάμισα ήταν χασεδένια από μαύρο ή άσπρο χασέ.Δεν ήταν όμως πραχτική η κρητική βράκα, κυρίως για δουλειές.Όταν όμως εμφανίστηκε από την Ευρώπη η μόδα με τη γκιλότα, αμέσως σχεδόν καθιερώθηκε στους νεότερους, γιατί ήταν πιο πρακτικές για τις διάφορες δουλειές, και ταίριαζαν καλύτερα με τα κρητικά στιβάνια.Η κρητική γκιλότα, ήρθε μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.Αργότερα και οι αξιωματικοί του στρατού, αγροφύλακες κλπ, καθιέρωσαν τη μάλλινη στολή με τη κρητική γκιλότα.Το 1669 η Κρήτη καταλαμβάνεται από την Οθωμανική αυτοκρατορία και γίνεται δέκτης και άλλων νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν την ενδυμασία των κατοίκων του νησιού. Οι Οθωμανοί επιτρέπουν την εισαγωγή υφασμάτων από τις μουσουλμανικές περιοχές κι έτσι οι Κρητικοί έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε μεταξωτά, ταφτάδες, δέρμα κ.ά. Η ενδυμασία των Κρητικών αρχίζει πλέον να θυμίζει τις παραδοσιακές φορεσιές που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Οι γυναίκες φορούν φαρδιές φούστες, φαρδιές ζώνες, μεταξωτό συνήθως πουκάμισο, μαντήλι και ζιπόνι, δηλαδή το χρυσοκέντητο γιλέκο. Από την άλλη οι άνδρες καθιερώνουν την βράκα, το λευκό συνήθως πουκάμισο, τη ζώνη με το μαντήλι, το φέσι που αργότερα έγινε σαρίκι, το γιλέκο, το καπότο (είδος παλτού) και τα στιβάνια. Οι νομοθέτες ξανάρχονται να δώσουν εντολές στον Κρητικό λαό, επηρεάζοντας τα χρώματα που επικράτησαν στην Κρητική παραδοσιακή φορεσιά. Ο Κιαμίλ Αχμέτ Πασάς, διοικητής του Χάνδακα, απαγορεύει τα κόκκινα και λευκά σαρίκια, επιβάλει βράκες μπλε ή μαύρου χρώματος και τα κόκκινα παπούτσια. Μέχρι τότε τα στιβάνια των Κρητών ήταν μαύρου, κόκκινου αλλά και άσπρου χρώματος.
Στιβάνια
Τα άσπρα στιβάνια είχαν περάσει στην συνείδηση του κόσμου ως αντίσταση τόσο που αποτελούσε χαρακτηριστικό των καπετάνιων της εποχής. Μάλιστα, ο Νίκος Καζαντζάκης, στο βιβλίο του «Καπετάν Μιχάλης» γράφει: «ακούγαμε τους γέρους νά μιλούν γιά σφαγές, παλικαριές και πολέμους, γιά λευτεριά κι Έλλάδα, και καμαρώναμε, νά κατεβαίνουν άπό τά βουνά, μέ τις φουφοϋλες βράκες τους, μέ τ’ άσπρα στιβάνια τους, μέ το μαυρομάνικο παραχωμένο στη ζώνη, οι γέροι καπεταναίοι, σαν άγαθά θεριά, και νά κυκλοφορούν στα στενά σοκάκια του Μεγάλου Κάστρου», ενώ παρακάτω παρομοιάζει τον θεό με γέρο κρητικό πολεμιστή, που φορά και εκείνος τα ρούχα της εποχής «φορούσε κι αυτός φουφούλα βράκα, κρατούσε κι αυτός μαχαίρι κι έφερνε γύρα το Κάστρο».Ήταν ιδιαίτερα ανθεκτικα στις καταπονήσεις και ψηλά μέχρι το γόνατο, περίπου, ώστε να προστατεύουν από τα αγκάθια, το χιόνι, τη λάσπη και να μην σκίζονται στις πέτρες. Για να αντέχουν στην άγρια χρήση τους τα στιβάνια των χωρικών ήταν φτιαγμένα από σκληρό μοσχαρίσιο δέρμα (βακέτα). Αντίθετα τα στιβάνια των κατοίκων της πόλης, που τα χρησιμοποιούσαν όταν επισκεπτόταν την εξοχή, ήταν πιο ελαφριά αφού ήταν φτιαγμένα από μαλακό δέρμα.
Η σημασία της Κρητικής ενδυμασίας
Το πουκάμισο αρχικά του κρητικού, ανέκαθεν ήταν άσπρο, και κανείς δεν μπορεί αυτό να το αμφισβητήσει, γιατί υπάρχουν και μαρτυρίες, καθώς και αρκετό φωτογραφικό υλικό.Ο βασικός λόγος,που οί κρητικοί φόρεσαν στη συνέχεια μαύρο πουκάμισο ήταν, όταν κάποιος πενθούσε αγαπημένο του πρόσωπο.Πολλοί εθελοντές που πήγαν σε πολέμους για την απελευθέρωση,δεν γύρισαν πίσω.Δεν ήταν λογικό, οι οικογένειές τους, να συνεχίζουν να φοράνε άσπρα!Και αυτό το πρωτοσυναντάμε στον Ερωτόκριτο τον 17ο αιώνα για πρώτη φορά, όταν ο Χαρίδημος, το αρχοντόπουλο της Κρήτης επειδή λόγω πένθους που έχασε την αγαπημένη του, έκτοτε πλέον φορά μαύρο.Αυτά όλα τα μαρτυρούν τα κείμενα του Καζαντζάκη στον Καπετάν Μιχάλη, αλλά και στο βιβλίο του Ιωάννη Κονδυλάκη, ο Πατούχας.Και στο Μακεδονικό επίσης, που πολλοί Κρητικοί πήγαν εθελοντές, πολλοί δεν ξαναγύρισαν.Οι γονείς και τα αδέρφια τους οι μανάδες αμέσως έβαψαν αναγκαστικά τα πουκάμισά τους, από άσπρα σε μαύρα.Ο κάθε ένας λοιπόν που πενθούσε ένα στενό δικό του πρόσωπο, όλη την υπόλοιπη ζωή του, θα φορέσει πλέον μαύρα.Το μαύρο πουκάμισο συμβόλιζε επίσης και τη σκλαβιά.Σε μέρες γιορτών, σε γάμους κλπ, φορούσαν άσπρο πουκάμισο, και τις καθημερινές, μαύρο.Κυρίως οι νέοι, γιατί οι γέροντες φορούσαν μονίμως τα μαύρα.Το 1940 καθιερώθηκε η μαύρη κορδέλα στο μπράτσο, που φόραγε εκείνος που πενθούσε. Τη κορδέλα τη φορούσε για μήνες, μπορεί και τρία χρόνια. Έτσι δεν υποχρεούτο πλέον, να φορέσει μαύρο πουκάμισο.Η μαύρη κορδέλα σήμαινε για κάποιον που τη βλέπει, ότι έχασε ένα δικό του αγαπημένο πρόσωπο πρώτου βαθμού.Μετά την κατοχή, επεκράτησαν διάφορα χρώματα στο πουκάμισο. Έτσι εκτός το άσπρο και μαύρο, είχαμε και μπλε ή εκρού
Το κρητικό μαχαίρι
Το κρητικό μαχαίρι, κάποτε ήταν το καμάρι του καπετάνιου, καθώς και του νέου, που το είχε ζωσμένο στη μέση του!Το πρώτο κρητικό μαχαίρι έχει κατασκευαστεί στα Χανιά, και έχει σκαλισμένα στη λάμα τα γράμματα: «ΧΑΝΙΆ 1818»!Αυτό και μόνο μας λέει, πως τέλη του 1700 τουλάχιστον υπήρχαν κρητικοί μαχαιράδες!(Μαρτυρία του κ. Μραγκάκη Μύρωνα, 93 χρόνων σήμερα, ο οποίος είχε στη κατοχή του ένα τέτοιο κρητικό μαχαίρι) Τα μαχαίρια κρητικών και τούρκων, ήταν σχεδόν τα ίδια.Διέφεραν μονάχα στις παραστάσεις. Δεν έγραφαν παλιά μαντινάδες πάνω στη λάμα.Οι τούρκοι σκάλιζαν μισοφέγγαρα, το σεράι του Πασά κλπ.Τα κρητικά είχαν παραστάσεις με τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα, το σταυρό, ενίοτε χάραζαν πάνω το μονόγραμμά τους οι καπεταναίοι!Παλιά το κρητικό μαχαίρι, το λέγανε και «σαίτα», γιατί είχε πίσω μια εγκοπή , το γνωστό δίχαλο, όπως έχει και το βέλος.Το κρητικό μαχαίρι, μπορεί να ήταν από 20 έως και 60 εκατοστά!Ήταν τα ασπρομάνικα και τα μαυρομάνικα μαχαίρια, ανάλογα το χρώμα της λαβής.Το είδος μαχαιριού που ήταν κυρτό λιγάκι, και πάνω από 60 εκατοστά, το λέγανε και «κασατούρα».Τα παλιά κρητικά μαχαίρια, ήταν από ειδικό καλοδουλεμένο ατσάλι, γιατί « τα βάφανε καλά», βάφανε και λαβή τους ήταν από κέρατο βοδιού.Αργότερα η λαβή φτιαχνόταν από ελεφαντόδοντο, που έφερναν έμποροι από την Αφρική, και οι μαχαιράδες έφτιαχναν με αυτά τις λαβές.Τα μαχαίρια με ελεφαντοστούν ήταν πιο ακριβά. Μέσα το κέρατο, το γεμίζανε γύψο ή άσπρο τσιμέντο.Το «βάψμο» του μαχαιριού, είχε να κάνει με τη θερμοκρασία, και σε τι υγρά θα τα βουτούσαν αμέσως καθώς ήταν πυρωμένο! Γενικά είχε να κάνει με την όλη επεξεργασία.Το θηκάρι κατέληγε σε σχήμα κεφάλι φιδιού, ή δράκου. Είχαμε μαχαίρια ίσια, είχαμε και λίγο γαμψά.Το μαχαίρι σε κάποιες περιπτώσεις, είχε στο θηκάρι ασημένια λουρίδα, και εκεί κρεμόταν μια μικρή ασημένια αλυσίδα, όπου εκεί κρεμόταν πέντε έξη μικρά νομίσματα που συμβόλιζαν τα δάκρυα για τους σκοτωμένους του.Οι γυναίκες φόραγαν ασπρομάνικο μαχαίρι στη ζώνη τους.Οι άνδρες είχαν στη ζώνη τους μαχαίρι συνήθως μαυρομάνικο.Όταν ήταν αρραβωνιασμένη μια γυναίκα, έκανε δώρο στον αρραβωνιαστικό της ένα μεταξωτό μαντήλι, και εκείνος της χάριζε ένα κρητικό μαχαίρι!Η γυναίκα πλέον θεωρείται αρραβωνιασμένη, για κάποιον που τη βλέπει για πρώτη φοράν και να μην αποσκοπεί στο να τη πλησιάσει!Γύρω στη μέση της είναι μια πάνινη ζώνη σε δυο γύρους, και εκεί έχει κρεμάσει το μαχαίρι της!Το γυναικείο ασπρομάνικο μαχαίρι, δεν ήταν πάνω από 20 εκατοστά.
Το κρητικό σαρίκι
Το κρητικό σαρίκι, ή κεφαλομάντηλο, ή απλά κρητικό μαντήλι, ή μπολίδι, έχει μεγάλη τουριστική ζήτηση, έχει όμως και αυτό μακράν ιστορία.Το μαύρο σαρίκι συμβόλιζε πένθος, ενώ το άσπρο χαρά.Είχαν το μαύρο ή το άσπρο σαρίκι με κρόσια, και το πάνινο σαρίκι της κεφαλής χωρίς κρόσια.Σαρίκια πλεχτά στο χέρι, αλλα και του εμπορίου. Σήμερα λέγεται και κρητικό μαντήλι.Για όσους δεν ξέρουν για το μαύρο μαντήλι που έχουν οι Κρητικοί και για όσους αρνούνται την "Βυζαντινή" κληρονομιά μας ας διαβασουν κι αυτὀ :
Οι γυναίκες φορούν φούστα με σάκο, κατινάκι (φόρεμα με μπούστο ραμμένο σε πλατιά φούστα), τζεμπέρι στο κεφάλι, μπροστοποδιά, σαλβάρι (μακριά βράκα), ποκαμίσα και μαύρα παπούτσια, καθώς και πολλά χρυσαφικά κυρίως λίρες.Τον διαχωρισμό της ενδυμασίας της γυναίκας της υπαίθρου και της γυναίκας της πόλης περιγράφει εξαιρετικά ο Ιωάννης Κονδυλάκης στο βιβλίο του «Ο Πατούχας». Ο Κονδυλάκης παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο τις αλλαγές μιας κοπέλας που μετοίκησε στην πόλη, καθώς και την εντύπωση που προκάλεσε στους κατοίκους του χωριού της, οι οποίοι με την επιστροφή της στο χωριό φαίνεται να λένε «είντα να λέμε κεμείς πως ζούμε στον κόσμο και κάνομε! Να την ακούσετε να σας εδηγάτε τση χώρας τα καλά και τ’ αρχοντιές και να στουπίρη ο νους σας!». Συνεχίζει περιγράφοντας τα ρούχα που φορούσε η κοπέλα, επηρεασμένη από της ενδυματολογικές συνήθειες της πόλης, «αλλ’ όσο θαυμάσια δεν διηγείτο η ίδια τα διηγούντο οι στολισμοί, με τους οποίους ήλθε από την πόλιν, η μεταξωτή γάζα η αστροποίκιλτη, που περιέβαλλε την ξανθήν της κόμη, ο χρυσός σταυρός…το χρυσοποίκιλτον κοντόχι ή κοντογούνι, το οποίον, ανοικτόν εκ των έμπροσθεν, άφηνε να μαντεύωνται υπό το αραχνούφαντον προστήθιον με τους φαρμπαλάδες, και αι περικνημίδες και τα υποδήματα με τα υψηλά τακούνια»Ωστόσο, οι παραδοσιακές γυναικείες κρητικές φορεσιές που επικράτησαν αφορούν τα γιορτινά ρούχα και χωρίζονταν σε τρεις βασικούς τύπους, τη φορεσιά με ζιπόνι και φουστάνι, τη Σάρτζα και τη Κούδα, οι οποίες χωρίζονται και πάλι ανάλογα με τον τόπο όπου φοριούνται. Οι πιο διαδεδομένες σήμερα είναι η Σφακιανή και η Ανωγειανή φορεσιά.Οι γυναίκες της Κρήτης συνέχισαν να φορούν τις παραδοσιακές τους φορεσιές ως το 1920 έκτοτε διάφοροι λόγοι συνετέλεσαν στην αλλαγή των ενδυματολογικών συνηθειών τους. Η βιομηχανική επανάσταση και οι μετανάστες που επέστρεφαν στον τόπο καταγωγής του συνετέλεσαν για την ριζική αλλαγή.Ο κ Αγιασμενάκης, πιστεύει ότι ο λαός μας έχει την τάση, αλλά και την ανάγκη, να δημιουργεί δοξασίες, και σενάρια, για να αιτιολογεί κάποια πράγματα, που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, γιατί πρακτικά , όλα είναι πολύ πιο απλά!Δεν γνωρίζουμε ποια είναι τελικά, η πραγματική αλήθεια για τα κρόσια του κεφαλομάντηλου, και πότε ήρθαν στη Κρήτη.Όμως οι εκάστοτε ιστορίες ή δοξασίες που συνοδεύουν τις παραδόσεις είναι όμορφες, και εμείς θα παλεύουμε να τις διατηρήσουμε, όσο μπορούμε.
Κατσούνα ή αλλιώς το Κρητικό Ραβδί
Στα ορεινά της Κρήτης ζει ένα δεντράκι, η αμπελιτσιά, συγγενικό της φτελιάς που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Από το ξύλο αμπελιτσιάς κατασκευάζονται παραδοσιακά οι μαγκούρες των βοσκών στην Κρήτη. Το Κρητικό Ραβδί, ή αλλιώς Κατσούνα, αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος του σώματος των Κρητικών. Ηλικιωμένοι και νέοι Βοσκοί Κρητικοί κρατούσαν συνεχώς μια Κατσούνα για να τους βοηθάει στο περπάτημα και κυρίως ανεβαίνοντας ορεινές περιοχές, όπου βοσκούσαν τα ζώα τους και παρέμεναν εκεί για ημέρες.Ήταν πολύτιμο εργαλείο για την μεταφορά του σακουλιού τους, που περιείχε το καθημερινό κολατσιό και νερό που ετοίμαζε η νοικοκυρά Κρητικοπούλα. Πολύτιμες χρήσεις της Κατσούνας ακόμη ήταν να καθαρίζουν οι βοσκοί με αυτήν τα μονοπάτια τους, αλλά και να εγκλωβίζουν με τη ράχη της τα ζώα τους που θέλουν να τους ξεφύγουν, ενώ σε εμπόλεμες εποχές αποτελούσε και όπλο εναντίον του εχθρού.Ακόμα και σήμερα, η Κατσούνα χρησιμοποιείται από πολλούς Κρητικούς βοσκούς και κυρίως ηλικιωμένους ανθρώπους, ενώ συμβολίζει ταυτόχρονα την Κρητική υπερηφάνεια και παράδοση.
Πληροφορίες αντλήθηκαν από :
«Η ιστορία και η λαογραφία της Κρητικής φορεσιάς», Ιωάννης Τσουχλαράκης
«Η λαϊκή τέχνη της Κρήτης, γυναικεία φορεσιά», Ευαγγελία Φραγκάκη
«Η λαϊκή τέχνη της Κρήτης, ανδρική φορεσιά», Ευαγγελία Φραγκάκη
Γεώργιος Χουστουλάκης
Τζογούλα Νικόλαο
www.originalcrete.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δεν επιτρέπονται νέα σχόλια.