Η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς

(Το άγαλμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην πλατεία που φέρει το όνομα του στη παραλία της Πρέβεζας)

Οι 117 γενναίοι Έλληνες που αντιμετώπισαν 9.000 τουρκους !

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (γεννημένος ως Οδυσσέας Βερούσης ή κατά άλλους Οδυσσέας Μουτσανάς) επιφανής αγωνιστής οπλαρχηγός της του 1821,γεννήθηκε το 1788 ή το 1789 στηνΠρέβεζα..Ηταν γιός του περίφημου κλεφταρματολού της Ρούμελης Ανδρέα Βερούση (από τις Λιβανάτες) με την Πρεβεζάνα Ακριβή Τσαρλαμπά.Ο πατέρας του συνελήφθει από τους Βενετούς, παραδόθηκε στους Τούρκους και αποκεφαλίστηκε με αποτέλεσμα ο μικρός Οδυσσέας να μείνει ορφανός σε ηλικία 8 ετών. Η μητέρα του μετακόμισε το 1797 στη Λευκάδα.Το 1798 επέστρεψαν στην Πρέβεζα όπου και έζησε μέχρι το1806.Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία.Το 1819 πήρε μέρος στις μάχες του Βερατίου, Αργυροκάστρου και Γαρδικίου.Το 1820 εγκατέλειψε την Λιβαδειά, αφού πρώτα μύησε τον Αθανάσιο Διάκο στην Φιλική εταιρεία και του εμπιστεύθηκε την εξουσία της οπλαρχηγίας του αφήνοντάς τον ως πρωτοπαλίκαρο,Ο ίδιος κατέφυγε στην Αράχωβα.Μετά κατέφυγε δια μέσου της Ακαρνανίας στα Επτάνησα, στην Λευκάδα. Εκεί συναντήθηκε στις αρχές του 1821 με τους Καραϊσκάκη,, Ζόγγα, Μακρή, Μαυρομιχάλη κι άλλους οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας.Στη σύσκεψη που έγινε στην Αγία Λαύρα συμμετείχε κι ο Ανδρούτσος. Το θέμα της ήταν οι προετοιμασίες που έπρεπε να γίνουν για να ξεσηκωθεί η Στερεά Ελλάδα. Αποφασίστηκε η ανάθεση της εξέγερσης της Ανατολικής Στερεάς στον Ανδρούτσο και στον Πανουργιά. Οι αποφάσεις της σύσκεψης μπήκαν αμέσως σε εφαρμογή: ο Ανδρούτσος επιτέθηκε με ομάδα ανδρών του στη γέφυρα της Τατάρνας μαζί με τον ηγούμενο της εκεί μονής Κυπριανό, σε 60 Τούρκους, οι οποίοι με αρχηγό τον Δερβέναγα Χασάν Μπέη Γκέκα, συνόδευαν μεγάλη χρηματαποστολή.Μετά την επιτυχή επιχείρηση έφυγαν αφήνοντας άθικτα τα χρήματα για να φανεί έτσι πως η επίθεση ήταν καθαρά επαναστατική πράξη.Χαρακτηριστική για την έναρξη της επαναστάσεως στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα είναι η επιστολή που στις 22 Μαρτίου έστειλε ο Ανδρούτσος στους Γαλαξειδιώτες: ''Εγώ είμαι στο ποδάρι με τα παλληκάρια μου, τους γράφει και τους προτρέπει να πάρουν και εκείνοι αμέσως τα άρματα''.Βλέποντας ότι το τέλος του Αλή πασα πλησιάζει, μαζί με 1.500 Έλληνες, εγκατέλειψαν την πολιορκημένη πόλη και πήγε στους Παξούς..Από εκεί στην Πάτρα, στη συνέχεια σε μια μονή κοντά στο Γαλαξίδι και στις αρχές Μαΐου 1821, έφτασε στο Χάνι της Γραβιάς, που απείχε 5 ώρες από τα Σάλωνα (Άμφισσα). Μαζί του ήταν το πρωτοπαλίκαρό του Ιωάννης Γκούρας. Σε λίγες μέρες, έφτασαν στη Γραβιά κι ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργία. Ο Γκούρας, κατευθύνθηκε στα Σάλωνα όπου σκότωσε όλους τους Τούρκους μπέηδες.

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΟΜΕΡ ΒΡΥΩΝΗ ΣΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟ- Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΑ ΔΟΘΕΙ Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΓΡΑΒΙΑ

Ο Ομέρ Βρυώνης πίστευε ότι θα μπορέσει να προσεταιριστεί τον Ανδρούτσο. Γι' αυτό, όταν πληροφορήθηκε ότι βρίσκεται στη Στερεά Ελλάδα, του έστειλε επιστολή με την οποία ζητούσε να συμπράξει μαζί του και ως αντάλλαγμα, του πρόσφερε την οπλαρχηγία όλης της Ανατολικής Στερεάς.Ως τόπος συνάντησης, ορίστηκε το χάνι της Γραβιάς.Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που ο Ανδρούτσος βρέθηκε εκεί, όπως γράψαμε παραπάνω.Μόνο που τον Ομέρ Βρυώνη, τον περίμεναν στη Γραβιά ιδιαίτερα δυσάρεστες εκπλήξεις.Στο χάνι της Γραβιάς, πραγματοποιήθηκε συμβούλιο των οπλαρχηγών.Από την επιστολή του Ομέρ Βρυώνη στον Ανδρούτσο, διαφαινόταν ότι ο Τουρκαλβανός στρατηγός θα έφευγε από τη Λαμία και θα κατευθυνόταν προς το Γαλαξίδι και από εκεί, με πλοία, θα μετέβαινε στην Πελοπόννησο, καθώς θεωρούσε ότι αν πήγαινε στον Μοριά μέσω Ισθμού, στη διαδρομή θα είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, στις στενές και δύσβατες διαβάσεις που θα ακολουθούσε.Στο συμβούλιο, ο Ανδρούτσος επέμεινε να αμυνθούν στο Χάνι, ενώ ο Δυοβουνιώτης με τον Πανουργιά διαφωνούσαν και ήθελαν να αμυνθούν δεξιά και αριστερά απ' αυτό. Οι Έλληνες ήταν 1.300, ενώ ο Ομέρ Βρυώνης είχε στη διάθεσή του περισσότερους από 9.000 άνδρες.Ο Ανδρούτσος ήθελε να αμυνθούν στο χάνι, γιατί οι αντίπαλοι θα ήταν ακάλυπτοι και θα δεχόταν πυρά κατά μέτωπο.Βέβαια, υπήρχε ο κίνδυνος επειδή το χάνι ήταν πλινθόκτιστο να το γκρεμίσουν με ευκολία οι Τούρκοι.Τελικά, ακολουθήθηκε μια μέση λύση..Ο Πανουργιάς κι ο Δυοβουνιώτης, πήραν θέση αριστερά απ' το χάνι στον δρόμο προς το βουνό Χλωμό, ενώ στα δεξιά, στη λεγόμενη ''κρήνη του Σίντσικα'', ο έμπιστος του Ανδρούτσου Χρήστος Κοσμάς Σουλιώτης.Ο Ανδρούτσος ανέλαβε ο ίδιος να πολεμήσει από το χάνι.

Τότε έκανε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο.
Μην θέλοντας να επιβληθεί σε κανέναν, αλλά ζητώντας ουσιαστικά εθελοντές – συμπολεμιστές, φώναξε : ''Παιδιά όποιος θέλει να με ακολουθήσει, ας πιαστεί στο χορό'' και άρχισε να τραγουδάει το γνωστό κλέφτικο ''Κάτω στου Βάλτου τα Χωριά''.Πρώτος πιάστηκε δίπλα του ο Γκούρας, ακολούθησε ο  Γκίκας Μουσταφάς,οι αξιωματικοί Παπαντρέας, Τράκας, Μάρος, Βουντούνης, Γοβγίνας, Καπλάνης κ.ά. Συνολικά 117 πιάστηκαν σ' αυτό τον αλλόκοτο χορό.Όλοι αυτοί μπήκαν στο χάνι, έκλεισαν πρόχειρα τις πόρτες και άνοιξαν πολεμίστρες.Ο έφορος Σαλώνων Κεχαγιάς, μόλις που πρόλαβε να τους μεταφέρει πολεμοφόδια, καθώς ήδη οι Τούρκοι είχαν φτάσει.Ο Ομέρ Βρυώνης, ασχολήθηκε αρχικά με όσους βρίσκονταν έξω απ' το χάνι. Στέλνοντας ισχυρές δυνάμεις εναντίον τους, ανάγκασε τους Έλληνες να φύγουν προς τα ορεινά μέρη.Η αντίσταση που προέβαλλαν, κάμφθηκε από τους πολύ περισσότερους αριθμητικά Τούρκους.Ετσι έφτασε η ώρα της αλήθειας.Οδυσσέας Ανδρούτσος εναντίον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς

Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ – ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΒΑΤΕΡΛΟ

Ο Ομέρ Βρυώνης, έστειλε έναν έφιππο δερβίση να επαναλάβει τις προτάσεις για σύμπραξη στον Ανδρούτσο. Ο Ανδρούτσος τον ρώτησε: ''Πού πας ωρέ Τούρκο'' ; ''Να υποτάξω ή να σφάξω απίστους'', απάντησε εκείνος. Ένας πυροβολισμός του Ανδρούτσου έριξε τον δερβίση νεκρό..Οι Αλβανοί που παρακολουθούσαν τη σκηνή, όρμησαν μαινόμενοι στο χάνι. Τελικά, τα συντονισμένα πυρά των υπερασπιστών του,τους αποδεκάτισαν.Ο Ομέρ Βρυώνης εκνευρισμένος, διέταξε νέα επίθεση, πιο οργανωμένη αυτή τη φορά.Κάποιοι από τους άντρες του, κρατούσαν και τσεκούρια για να γκρεμίσουν τους τοίχους του πανδοχείου. Νέα σκληρή μάχη, αμυνόμενοι ηρωικά οι Έλληνες κατάφεραν να την αναχαιτίσουν.Έξαλλος ο Ομέρ Βρυώνης, έταξε μεγάλη αμοιβή σε όποιους έμπαιναν πρώτοι στο χάνι.Ηταν νωρίς το απόγευμα όταν ξεκίνησαν νέες, ορμητικές επιθέσεις, που όμως αποκρούστηκαν.Κατά τη δύση του ήλιου, ο Ομέρ Βρυώνης βλέποντας ότι έχει χάσει πολλούς άντρες, διέταξε να φέρουν πυροβόλα από την Λαμία για να ισοπεδώσουν το χάνι.Έβαλε φρουρούς γύρω απ' αυτό και περίμενε.Ο ευφυής Ανδρούτσος, κατάλαβε τις προθέσεις του Αλβανού και γνώριζε ότι αν ερχόταν τα κανόνια απ' τη Λαμία αυτός και οι συμπολεμιστές του, δεν είχαν καμία τύχη.Μάλιστα τα πυρομαχικά τους, είχαν τελειώσει.Τη νύχτα, αφαιρέθηκε ένα μέρος από τους πλίνθους της ανατολικής πλευράς.Οι έξι Έλληνες νεκροί της πολύωρης μάχης, θάφτηκαν πρόχειρα σε μια γωνιά του κτιρίου.Στις 2.00 π.μ., έδωσε εντολή αναχώρησης.Οι ηρωικοί μαχητές, περνώντας από ένα σπαρμένο χωράφι όπου υπήρχε κάλυψη και μέσα σχεδόν απ' τους Τούρκους φρουρούς που αιφνιδιάστηκαν και όταν άρχισαν να πυροβολούν ήταν αργά, έφτασαν τρέχοντας στο Χλωμό όπου συναντήθηκαν με τον Απόστολο Γουβέλη, τον Παπακώστα και τους άντρες τους.Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς είχε τελειώσει..Απολογισμός: 6 Έλληνες νεκροί, όπως αναφέραμε, 300 Τούρκοι νεκροί και 600 τραυματίες.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ

Ο Ομέρ Βρυώνης υποτίμησε τις ελληνικές δυνάμεις αλλά και την ίδια την Επανάσταση πιστεύοντας ότι είναι συνηθισμένη ανταρσια και σκεφτηκε ότι θα πάρει τον Ανδρούτσο εύκολα με το μέρος του.Αυτα τα λάθη αποδείχτηκαν μοιραία γι' αυτόν.Εκανε μέρες να συνέλθει από το ''βατερλό'' του στη Γραβιά.Αποφάσισε πρώτα να εξουδετερώσει όλους τους ''θύλακες αντίστασης'', όπως θα έλεγε ένας στρατιωτικός σήμερα, στην Ανατολική Στερεά και έπειτα να κατευθυνθεί στον Μοριά. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες, να μπορέσουν να εδραιώσουν την Επανάσταση στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσουν τον αγώνα και στη Δυτική Στερεά, έχοντας πλέον αναπτερωμένο ηθικό,ετσι ώστε να μην υπάρξει δυνατότητα σε οποιοδήποτε αποκλεισμένο Έλληνα να σκεφτεί ποτέ παράδοση στον εχθρὀ. Τότε γράφτηκε και το γνωστό δημοτικό τραγούδι «Τ’ Αντρούτσου η μάνα χαίρεται, του Διάκου καμαρώνει. Γιατί έχουν γιους αρματολούς, και γιους καπεταναίους. Ανδρούτσος φυλάει τη Γραβιά, Διάκος την Αλαμάνα».

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ

Την άνοιξη του 1822 κατηγορήθηκε από τον Ιωάννη Κωλέττη για συνεργασία με τον εχθρό, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί από το αξίωμα. Στις 27 Αυγούστου 1822 η γερουσία του Αρείου Πάγου του αναθέτει τη Διοίκηση της Αθήνας και εισέρχεται θριαμβευτής Φρούραρχος στην Ακρόπολη, συνοδευόμενος από τον Ιωάννη Μακρυγιάννη, τον Ιωάννη Γκούρα, τον Ιωάννη Μαμούρη, τον Κατσικογιάννη και τριακόσιους ένοπλους επαναστάτες. Η υποδοχή του λαού των Αθηνών ήταν αποθεωτική. Στην Αθήνα ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γνώρισε πολλούς ξένους Φιλέλληνες οι οποίοι αναφέρονται ευνοϊκά στα απομνημονεύματά τους σε αυτόν.Ο Βρετανός Edward John Trelawny, 1792-1881 φίλος του Λόρδου Βύρωνα ήρθε μαζί του στην Ελλάδα. Το Νοέμβριο του 1823 γνώρισε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και γοητεύτηκε από την προσωπικότητά του. Παντρεύτηκε την 13ετή ετεροθαλή αδελφή του Οδυσσέα, Ταρσίτσα Καμένου. Τον ακολούθησε παντού και του έμεινε πιστός ως το τέλος. Ο Ανδρούτσος συνέχισε απτόητος την πολεμική του δράση εναντίον των Τούρκων μέχρι το 1824.Ο Ανδρούτσος εν τέλει κατηγορήθηκε αδίκως για συνδιαλλαγή με τους Τούρκους, καταδιώχθηκε και συνεθλίβη κατά τις εμφύλιες διαμάχες που ακολούθησαν.Επιπρόσθετα ο Ανδρούτσος είχε προκαλέσει την οργή των τοπικών κοτζαμπάσηδων, οι οποίοι τον μισούσαν γιατί ήταν λαοπρόβλητος ηγέτης και είχε επιχειρήσει επανειλημμένα να περιορίσει την δύναμή τους.Η δημοκρατικότητα του Οδυσσέα, η οποία είχε γίνει γνωστή και πέρα από τον ελληνικό χώρο έβλαπτε την δική τους ολιγαρχία και τους είχε εξοργίσει.Τελικά το μίσος των Φαναριωτών και των κοτζαμπάσηδων οδήγησε στην δολοφονία ενός από τους μεγαλύτερους αγωνιστές της Επανάστασης.Στις 5 Ιουνιου 1825, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, φυλακισμένος από ψευδείς κατηγορίες στην Ακρόπολη, βασανίστηκε και σκοτώθηκε από τους Μήτρο Τριανταφυλλίνα, Ιωάννη Μαμούρη και Παπακώστα με την έγκριση του πρώην πρωτοπαλήκαρου του, Ιωάννη Γκούρα.Οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν τον προσήγαγαν καν σε δίκη, επειδή φοβήθηκαν ότι ο Ανδρούτσος θα καταδείκνυε τη αδικία τους σε βάρος του και θα προκαλούσε γενική κατακραυγή εναντίον τους.Ο Μακρυγιάννης έγραψε πως προδόθηκε το «λιοντάρι της Γραβιάς»: «Του γιόμωσε του Γκούρα ο Κωλέττης λίρες, του γιόμωσε το δισάκι απ’ αυτές και από τα λάφυρα του Νοταρά, του Σισίνη κι αλλονών, τον ίδιο και τον Κατζικοστάθη. Αφού τους έκανε αυτείνη την καλωσύνη ο Κωλέττης, τον πουλημένο άνθρωπο κι άρπαγο τον έκανε αρχηγό να πάγη εναντίον του Δυσσέως,έτζι πάει ο δυστυχής Δυσσέος. Ήρθε τούτες τις μέρες εδώ ο Γκούρας, γιόμωσε το δισάκι του λίρες, επικύρωσε και στην κυβέρνηση άλλες οχτακόσιες χιλιάδες γρόσια, ότι κάνει να λάβει από την κυβέρνηση». Το άψυχο σώμα του Οδυσσέα βρέθηκε τα βράχια της Ακρόπολης. Αρχικά η δολοφονία του παρουσιάστηκε ως δυστύχημα κατά την απόπειρα του να αποδράσει. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε πολλά χρόνια αργότερα από έναν αυτόπτη μάρτυρα.Η μνήμη του ως ήρωα της εθνεγερσίας αποκαταστάθηκε από το Ελληνικό κράτος μόλις το 1872.Στις 15 Ιουλίου 1967 ο στρατηγός Θρασυβουλος Τσακαλὠτος τέως Διοικητής της Ελληνικής Ταξιαρχίας του Ρίμινι και επικεφαλής του Εθνικού Στρατού στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1 μετέφερε με πολεμικό σκάφος στην Πρέβεζα μεταλλικό κουτί με τα οστά του Οδυσσέα Ανδρούτσου από το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Τα οστά τοποθετήθηκαν στη βάση του αγάλματος που υπάρχει στην ομώνυμη πλατεία του, και του οποίου τα αποκαλυπτήρια έγιναν με μεγαλοπρεπή τελετή την ίδια ημέρα.

Ο Ανδρούτσος είχε παντρευτεί την Ελένη Καρέλλη, κόρη του εύπορου και ισχυρού Χρήστου Καρέλλη από τους Καλαρρύτες Ιωαννίνων και απέκτησαν μαζί ένα γιο, τον Λεωνίδα Ανδρούτσο (1824 - 1837), ο οποίος με την υποστήριξη του Όθωνα στάλθηκε στο Μόναχο, για να μεγαλώσει στο περιβάλλον του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄. Εκεί αρρώστησε το 1836 όταν ξέσπασε επιδημία χολέρας και πέθανε στις 11 Δεκεμβρίου σε ηλικία 12 χρονών.

Νίκου Γιαννόπουλος
''1821, Οι Μάχες των Ελλήνων για την Ελευθερία''
Ελευθεροτυπία: «Τα Ιστορικά»
https://el.wikipedia.org/