Έχουν γραφεί πολλά βιβλία και εκατοντάδες άρθρα σχετικά με τη σημασία και τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής. Εκείνος όμως πού έγραψε το πιο εμπεριστατωμένο και στηριγμένο σε αυθεντικές πηγές βιβλίο σχετικά με το ζήτημα αυτό, είναι ο Αμερικανός διπλωμάτης και συγγραφεύς Τζορτζ Χόρτον (George Horton), πού έζησε στο δεύτερο ήμισυ του 19ου και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και υπηρέτησε επί πολλά χρόνια σαν Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη και στη Σμύρνη. Το βιβλίο αυτό δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά το 1925 και έχει τον τίτλο «The blight of Asia» (Η κατάρα της Ασίας, ή η μάστιγα της Ασίας), με τον όποιο ο συγγραφεύς χαρακτηρίζει την τουρκική φυλή και τις αφάνταστες καταστροφές, πού η φυλή αυτή προξένησε, αφού εμφανίσθηκε στο προσκήνιο της ιστορίας, σε όλη την ανθρωπότητα και προ πάντων στους χριστιανικούς λαούς. Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφεύς, με απόλυτη αντικειμενικότητα, παρρησία και σθένος περιγράφει και αποδεικνύει με ατράνταχτα επιχειρήματα και με βάση τα ιστορικά γεγονότα 4 κυρίως πράγματα:
1) Τη θαυμαστή ικανότητα του ελληνικού έθνους να δημιουργεί πολιτισμούς.
2) Τα βάρβαρα ένστικτα και τη φοβερή ικανότητα της τουρκικής φυλής να καταστρέφει πολιτισμούς και να εξοντώνει τα έθνη πού τους δημιούργησαν.
3) Τα βαθύτερα αίτια της νίκης του Μουσταφά Κεμάλ στη Μικρά Ασία.
4) Τη βαρύτατη ευθύνη ορισμένων Μεγάλων Δυνάμεων της Δύσεως σχετικά με την κοσμοϊστορική μεταβολή πού είχε σαν αποτέλεσμα η νίκη αυτή επί της φυλετικής συνθέσεως των πληθυσμών πού κατοικούσαν επί δεκάδες αιώνων στο χώρο της Βυζαντινής και αργότερα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο ίδιο βιβλίο ο Τζορτζ Χόρτον αναλύει με θαυμαστό τρόπο τα στοιχεία και την ουσία των δύο θρησκειών, του Χριστιανισμού και του Ισλαμισμού και τονίζει την βασική αντίθεση μεταξύ των από άποψη κοσμοθεωριακή, φιλοσοφική και ηθική και την αντίστοιχη επίδραση επάνω στην πολιτιστική εξέλιξη των λαών πού δέχθηκαν τη μία η την άλλη απ’ τις δυο αυτές θρησκείες».Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι λόγου του ότι η σύζυγος του Χόρτον ήταν Ελληνίδα κι ως εκ τούτου θα μπορούσε βασίμως να ισχυριστεί κάποιος, ότι ο συγγραφέας του βιβλίου μεροληπτεί επηρεαζόμενος συναισθηματικά, ο Χόρτον, αν και είναι διάχυτη η χριστιανική επιρροή πάνω του, προσπαθεί να αποφύγει αυτόν τον σκόπελο, παραθέτοντας κατά κύριον λόγον μαρτυρίες τρίτων κι όχι μόνο δικές του.Αλλωστε η Nansy Horton κόρη του George Horton διαφύλαξε και διέδωσε, μέχρι την τελευταία της πνοή, συγγράμματα από έργα και μαρτυρίες του μεγάλου φιλέλληνα Πατέρα της.Ένα από τα πλέον σημαντικά έργα του George Horton ήταν το βιβλίο αυτὀ. Πολύ επίκαιρο και πρἐπει να διαβαστεί και να διανεμηθεί παντού σήμερα που βιώνουμε τις προκλήσεις του Νέου Σουλτάνου Ερντογάν που αναφέρεται στα “Σύνορα της καρδιάς του”.
2) Τα βάρβαρα ένστικτα και τη φοβερή ικανότητα της τουρκικής φυλής να καταστρέφει πολιτισμούς και να εξοντώνει τα έθνη πού τους δημιούργησαν.
3) Τα βαθύτερα αίτια της νίκης του Μουσταφά Κεμάλ στη Μικρά Ασία.
4) Τη βαρύτατη ευθύνη ορισμένων Μεγάλων Δυνάμεων της Δύσεως σχετικά με την κοσμοϊστορική μεταβολή πού είχε σαν αποτέλεσμα η νίκη αυτή επί της φυλετικής συνθέσεως των πληθυσμών πού κατοικούσαν επί δεκάδες αιώνων στο χώρο της Βυζαντινής και αργότερα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο ίδιο βιβλίο ο Τζορτζ Χόρτον αναλύει με θαυμαστό τρόπο τα στοιχεία και την ουσία των δύο θρησκειών, του Χριστιανισμού και του Ισλαμισμού και τονίζει την βασική αντίθεση μεταξύ των από άποψη κοσμοθεωριακή, φιλοσοφική και ηθική και την αντίστοιχη επίδραση επάνω στην πολιτιστική εξέλιξη των λαών πού δέχθηκαν τη μία η την άλλη απ’ τις δυο αυτές θρησκείες».Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι λόγου του ότι η σύζυγος του Χόρτον ήταν Ελληνίδα κι ως εκ τούτου θα μπορούσε βασίμως να ισχυριστεί κάποιος, ότι ο συγγραφέας του βιβλίου μεροληπτεί επηρεαζόμενος συναισθηματικά, ο Χόρτον, αν και είναι διάχυτη η χριστιανική επιρροή πάνω του, προσπαθεί να αποφύγει αυτόν τον σκόπελο, παραθέτοντας κατά κύριον λόγον μαρτυρίες τρίτων κι όχι μόνο δικές του.Αλλωστε η Nansy Horton κόρη του George Horton διαφύλαξε και διέδωσε, μέχρι την τελευταία της πνοή, συγγράμματα από έργα και μαρτυρίες του μεγάλου φιλέλληνα Πατέρα της.Ένα από τα πλέον σημαντικά έργα του George Horton ήταν το βιβλίο αυτὀ. Πολύ επίκαιρο και πρἐπει να διαβαστεί και να διανεμηθεί παντού σήμερα που βιώνουμε τις προκλήσεις του Νέου Σουλτάνου Ερντογάν που αναφέρεται στα “Σύνορα της καρδιάς του”.
Γρἀφει ο George Horton :
Ο Μουσταφά Κεµάλ αποφάσισε τότε να επιφέρει µια πλήρη και ανεπανόρθωτη καταστροφή του Χριστιανισμού στη Μικρά Ασία. Το σχέδιο, όπως αποκαλύφθηκε απ’ την εκτέλεση του, ήταν να παραδοθεί η πόλη για μερικές µέρες στη σφαγή και στην ακολασία. Να σφαγούν οι Αρμένιοι, πράγμα πού ανέκαθεν προξενούσε ιδιαίτερη ευχαρίστηση στους Τούρκους. Να κάψουν την πόλη και να απαγάγουν τον Ελληνικό ανδρικό πληθυσμό στην αιχμαλωσία. Τα κυριότερα γεγονότα σχετικά µε την πυρπόληση της Σμύρνης είναι τα εξής:
1.Οι δρόμοι πού πήγαιναν στην Αρμενική συνοικία, φυλάγονταν από Τούρκους στρατιώτες φρουρούς και δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να µπει σ’ αυτούς όσο διαρκούσε η σφαγή.2.Ένοπλοι Τούρκοι, κι ανάμεσα σ’ αυτούς πολλοί στρατιώτες, µμπήκαν στην συνοικία αυτή πού φυλαγόταν όπως είπαμε και τη διέσχιζαν πέρα ως πέρα λεηλατώντας, σφάζοντας και καταστρέφοντας. Έκαναν ένα συστηματικό και τρομερό «ξεκαθάρισα», υστέρα απ’ το όποιο έβαλαν φωτιά σε διάφορα σημεία στη συνοικία τοποθετώντας δοχεία πετρελαίου η άλλα καύσιμα μέσα στα σπίτια η μουσκεύοντας δέματα από κουρέλια µε πετρέλαιο και ρίχνοντας τα δέματα αυτά μέσα στα σπίτια απ’ τα παράθυρα.3. Τοποθέτησαν μικρές µπόµπες από κάτω απ’ το λιθόστρωτο σε διάφορα σημεία του Ευρωπαϊκού τμήματος της πόλεως για να εκραγούν και αποτελέσουν έναν συμπληρωματικό παράγοντα στο έργο της καταστροφής, πού θα επέφερε το αναµµένο πετρέλαιο, µε το όποιο Τούρκοι στρατιώτες είχαν ραντίσει τους δρόμους. Το πετρέλαιο μετέδωσε τη φωτιά και την εξάπλωσε πέρα για πέρα µέσα στην Ευρωπαϊκή συνοικία και οι µπόµπες γκρέμιζαν τους τοίχους πού κλονίζονταν. Μια τέτοια µπόµπα είχε τοποθετηθεί κοντά στο Αρμένικό Παρθεναγωγείο και µια άλλη κοντά στο Αμερικανικό Προξενείο.4. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 έβαλαν φωτιά στην Αρμενική συνοικία. Οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες είχαν περάσει απ’ τη Σμύρνη το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου, δηλαδή οι Τούρκοι είχαν στην πλήρη και αναμφισβήτητη κατοχή τους την πόλη επί πέντε µέρες, προτού να εκραγεί η φωτιά και κατά το µμεγαλύτερο µέρος αυτού του διαστήματος είχαν αποκλείσει στρατιωτικής την Αρμενική συνοικία, ενώ ενεργούσαν µέσα σ’ αυτή συστηματική και ολοκληρωτική σφαγή.Αν μερικοί Αρμένιοι ήταν ακόμα ζωντανοί στις τοποθεσίες, οπού οι Τούρκοι είχαν βάλει φωτιά, ήταν κρυµµένοι στα υπόγεια κατατρομαγμένοι τόσο, ώστε να µην µπορούν να µετακινηθούν, γιατί όλη η πόλη είχε κατακλυστεί από Τούρκους στρατιώτες και ιδιαίτερα οι τοποθεσίες οπού είχαν αρχίσει οι πυρκαγιές.
Η γυναίκα µου κι εγώ βρισκόμαστε στο Σεβδίκιοϊ,ένα Ελληνικό χωριό πού απέχει µερικά µίλια απ’ τη Σμύρνη, επάνω στην Οθωμανική Σιδηροδρομική γραµµή, όταν έφθασαν ειδήσεις ότι ο Ελληνικός στρατός έπαθε σοβαρές ήττες. Οι φήμες αυτές διαδίδονταν ολοένα περισσότερο επίμονα και έφερναν στον πληθυσμό την αγωνία και το φόβο.Τελικά η διήγηση έγινε βεβαιότητα. Έφτασαν επίσημές ειδήσεις ότι ο Ελληνικός Στρατός είχε υποστεί µια τρομερή και ανεπανόρθωτη ήττα και ότι τίποτε δεν εμπόδιζε πλέον τους Τούρκους να κατέβουν στην παραλία. Ο πληθυσμός άρχισε να φεύγει, στην αρχή λίγοι, υστέρα όλο και περισσότεροι, ωσότου η φυγή εξελίχθηκε σε πραγματικό πανικό.Η πόλη είχε γεμίσει σχεδόν από πρόσφυγες απ’ το εσωτερικό. Οι περισσότεροι απ’ τους πρόσφυγες αυτούς ήταν µικροί αγροκτηµατίες πού είχαν ζήσει στα αγροκτήματα πού είχαν κληρονομήσει από τους προγόνους τους από πολλές γενεές. Οι προγονοί τους είχαν εγκατασταθεί στη Μικρά Ασία πριν οι Τούρκοι αρχίσουν ν’ αναπτύσσονται σε έθνος. Ήταν παιδιά της γης αυτής ικανοί να ζήσουν και να περιθάλπουν τους εαυτούς των µέσα στα µικρά τους σπίτια και πάνω στα λίγα στρέµµατα γης τους, έχοντας η κάθε οικογένεια την αγελάδα της, το γαϊδούρι της και την κατσίκα της. Παρήγαν μάλιστα και καπνό, σύκα, σταφύλια χωρίς σπόρο, και άλλα προϊόντα για εξαγωγή. Ήταν πολύ έμπειροι στο να καλλιεργούν και επεξεργάζονται τις καλύτερες ποιότητες καπνού σιγαρέτων και την ανεκτίμητη σταφίδα, της οποίας η Μικρά Ασία παρήγε τελευταία την πιο καλύτερη ποιότητα του κόσμου.Το πολύτιμο αυτό στοιχείο των γεωργών πού αποτελούσε τη σπονδυλική στήλη της ευημερίας της Μικράς Ασίας μετετράπη σε επαίτες πού εξαρτώνται αποκλειστικά απ’ την ευσπλαχνία των Αμερικανών. Έφθαναν κατά χιλιάδες στη Σμύρνη και σε όλο το µήκος της παραλίας. Γέμιζαν όλες τις εκκλησίες και τα σχολεία και τις αυλές της Χριστιανικής Ενώσεως Νέων και Νεανίδων καθώς και τα σχολεία της Αμερικανικής Ιεραποστολής. Κοιμούνταν ακόμα και στους δρόμους. Πολλοί έφευγαν κατά τις πρώτες κείνες µέρες επάνω σε ατμόπλοια και ιστιοφόρα. Τα καΐκια, στο λιμένα φορτωμένα µε τους πρόσφυγες και τις αποσκευές τους αποτελούσαν ένα γραφικό θέαμα.Οι πρόσφυγες κουβαλούσαν µαζί τους τόσα πράγματα τους, όσα τους επέτρεπε η αντοχή τους και µπορούσε κανείς να ιδεί συχνά ένα µικρό παιδί να κάθεται στην κορυφή ενός µεγάλου δέµατος από στρώματα πού κουβαλούσε στους ώμους του κάποιος άνδρας η κάποια γυναίκα πού βάδιζε τρικλίζοντας.Σε ομαλές περιστάσεις δεν βλέπει κανείς τους αρρώστους, γιατί οι περισσότεροι τους µένουν στα σπίτια τους και πλαγιάζουν στα κρεβάτια τους. Στην περίπτωση όμως µεγάλης πυρκαγιάς η πανικού απορεί κανείς µε τον αριθμό των αρρώστων η αναπήρων πού βγαίνουν τότε έξω. Πολλοί απ’ τους πρόσφυγες κουβαλούσαν άρρωστους επάνω στους ώμους των. Ειδικά θυμούμαι µια γριά γκριζομάλλα γυναίκα πού βάδιζε τρικλίζοντας µέσα στους δρόμους της Σμύρνης έχοντας καβάλα πάνω στους ώμους της έναν τρομερά αδυνατισμένο γιο της µε πυρετό, πού ήταν ψηλότερος απ’ τη µητέρα του και οι κνήμες του ακουμπούσαν σχεδόν στο έδαφος.
Κι ύστερα άρχισαν να φτάνουν οι ηττημένοι, σκονισμένοι και ρακένδυτοι Έλληνες στρατιώτες κοιτάζοντας ίσια µπροστά τους σαν υπνοβάτες πού περπατούσαν. Πολλοί απ’ αυτούς — οι πιο τυχεροί — κάθονταν επάνω σε Ασσυριακά κάρα, πού ήταν διάδοχοι των πρωτόγονων οχημάτων των χρησιμοποιουμένων την εποχή του Ναβουχοδονόσορος.Σε ένα ατέλειωτο ρεύμα διέσχιζαν την πόλη και τραβούσαν για το σημείο της παραλίας όπου είχε αποσυρθεί ο Ελληνικός στόλος. Βάδιζαν σιωπηλά σαν φαντάσματα, χωρίς να κοιτάζουν ούτε δεξιά, ούτε αριστερά. Κάπου κάπου µερικοί στρατιώτες εξαντλημένοι ολότελα, έπεφταν χάμω δίπλα στο δρόμο η µπροστά σε µια πόρτα. Άκουσα πώς µερικούς απ’ αυτούς τους πήραν µέσα στα σπίτια και τους έντυσαν µε πολιτικά ρούχα και πώς έτσι γλύτωσαν µερικοί.Άκουσα επίσης την πολύ πιθανή διήγηση πώς άλλοι στρατιώτες πού εξαντλήθηκε η αντοχή τους προτού να µπουν µέσα στην πόλη, βρέθηκαν αργότερα µε κοµµένο το λαιµό τους. Και υστέρα ακούσαµε τελικά πώς οι Τούρκοι πλησίαζαν στην πόλη. Μερικοί είχαν πει πώς τα Ελληνικά στρατεύµατα, µπαίνοντας στην Σµύρνη θα την έκαιαν, αλλά το φέρσιμο τους διέλυσε γρήγορα αυτές τις διαδόσεις. Στην πραγματικότητα οι διπλωματικοί αντιπρόσωποι της Αμερικής, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας είχαν επισκεφτεί το Στρατηγό Χατζηανέστη, τον Έλληνα Αρχιστράτηγο για να τον ρωτήσουν ποια µέτρα θα µπορούσε να λάβει για να παρεμποδίσει βιαιοπραγίες εκ µέρους των διαλυμένων Ελληνικών δυνάμεων. Τους είπε για ένα καλά οργανωμένο σύνταγμά απ’ τη Θράκη το όποιο περίμενε να έρθει και το όποιο υποσχέθηκε να διαθέσει µέσα στην πόλη σαν προφυλακτικό φράγμα για να εμποδίσει µεµονωµένα αποσπάσματα στρατιωτών να µπουν στην πόλη η και να οργανώσουν νέα αντίσταση κατά των Τούρκων, δεν µπορούσε όμως να δώσει καµµιά οριστική διαβεβαίωση στους διπλωματικούς αντιπροσώπους.Ήταν η τελευταία φορά πού τον έβλεπα, όταν όμως αργότερα διάβασα ότι αντίκρυσε το εκτελεστικό απόσπασμα στην Αθήνα, είχα µπροστά µου ζωηρή την εικόνα της τελευταίας µας εκείνης συναντήσεως στο Στρατηγείο της Σµύρνης.Εάν ήταν πράγματι υπεύθυνος της αποστολής των καλλίτερων στρατευμάτων του για ν’ απειλήσει την Κωνσταντινούπολη σε µια περίσταση πού αυτά ήταν απαραίτητα µέσα στην Μικρά Ασία, ήταν πράγματι άξιος αυστηρής τιμωρίας η εισαγωγής σε φρενοκομείο. Είχε τη φήμη ενός µεγαλοµανούς χωρίς σπουδαίες ικανότητες. Και βέβαια µόνο ένας τρελός θα δεχόταν τότε την αρχιστρατηγία στη Σμύρνη από φιλοδοξία. Ό,τι χρειαζόταν ήταν ένας άνδρας µε ενεργητικότητα και µε καθαρή δύναμη κατανοήσεως της καταστάσεως, ώστε να περισώσει όσο το δυνατό περισσότερα πράγματα από την κατάρρευση. Ο Χατζηανέστης όμως ήταν απασχολημένος µε την πολυτελή επίπλωση και επισκευή ενός µεγάρου στην προκυμαία πού είχε επιτάξει για τη διαμονή του. Είναι άξιος οίκτου, γιατί είναι πολύ πιθανό πώς δεν ήταν διανοητικά ισορροπημένος.
Έγινε γνωστό µε βεβαιότητα ότι το Τουρκικό ιππικό θα έμπαινε στην πόλη το πρωινό της 9ης Σεπτεµβρίου 1922. Το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο και ο Ύπατος Αρμοστής µαζί µε όλους τους διοικητικούς υπαλλήλους ετοιμάζονταν να φύγουν. Οι Έλληνες χωροφύλακες περιπολούσαν ακόμα µέσα στην πόλη και τηρούσαν την τάξη.Όλοι οι προκάτοχοι µου στη Σμύρνη και όλοι οι κάτοικοι της περιοχής θα υποστηρίξουν τη γνώμη µου αύτη. Μεταξύ της εκκενώσεως της Σμύρνης και της αφίξεως των Τουρκικών δυνάμεων θα µμεσολαβούσε ένα χρονικό διάστημα πού η πόλη θα ήταν χωρίς καµµιά κυβερνητική εξουσία. Μερικοί απ’ τους διπλωματικούς αντιπροσώπους ξένων κυβερνήσεων πήγαν στον Ύπατο Αρμοστή και του εζήτησαν ν’ αφήσει στην πόλη τους χωροφύλακες, ωσότου θ’ αναλάμβαναν την εξουσία οι Τούρκοι, υπό τον όρο βέβαια ότι οι τελευταίοι αυτοί θα έδιδαν την διαβεβαίωση ότι θα επιτρεπόταν στους Έλληνες χωροφύλακες να φύγουν ανενόχλητοι. Ο Ύπατος Αρμοστής δεν δέχθηκε την αίτηση αυτή. Εγώ δεν είχα πάρει µέρος στο σχετικό διάβημα. Όλοι οι Έλληνες υπάλληλοι έφυγαν. Ο Στεργιάδης δεν είχε παρά να κάμει µερικά βήματα απ’ το σπίτι του µέχρι τη θάλασσα, οπού τον περίμενε ένα πλοίο, αλλά ο λαός τον γιουχάϊζε. Είχε κάμει ό,τι καλλίτερο µπορούσε σε µια κατάσταση πού αποτελούσε αδιέξοδο.Ένας απ’ τους τελευταίους Έλληνες πού είδα στους δρόμους της Σμύρνης πριν απ’ τον ερχομό των Τούρκων ήταν ο Καθηγητής Καραθεοδωρής, Πρύτανής του καταδικασμένου Πανεπιστημίου. Μαζί µ’ αυτόν έφυγε η ενσάρκωση του Ελληνικού πνεύματος πολιτισμού και παιδείας µέσα στην Ανατολή.Οι Ελληνικές αρχές, πολιτικές και στρατιωτικές είχαν φύγει και άρχισε η μεσοβασιλεία σε µια πόλη χωρίς κυβέρνηση.Το µεγάλο ερώτημα ήταν: Πώς θα συμπεριφέρονταν οι Τούρκοι; Οι αντιπρόσωποι της Γαλλίας και Ιταλίας διαβεβαίωναν τις παροικίες τους, ότι ο στρατός του Κεµάλ αποτελείτο από στρατεύματα µε πολύ καλή πειθαρχία και ότι δεν είχαν να φοβηθούν τίποτε. ∆εν είχα καµµιά ανησυχία για τους γηγενείς Αμερικανούς, φοβόμουν όμως πολύ για τους διακόσιους περίπου πού είχαν πολιτογραφηθεί, πολλοί απ’ τους οποίους ήταν πρωτύτερα Οθωμανοί υπήκοοι. Γι αυτό και δεν ανέλαβα την ευθύνη της εξασφαλίσεως του εντοπίου πληθυσμού, Ελλήνων και Αρμενίων,ότι θα διασώζονταν ασφαλώς, ούτε είπα τίποτε πού θα µπορούσε να δημιουργήσει πανικό. Πολλές κυρίες Αμερικανίδες έφυγαν τότε. Συνεβούλευσα και τη γυναίκα µου να φύγει, εκείνη όμως αρνήθηκε µε τη σκέψη ότι µε το να µείνει η ίδια θα µπορούσε να βοηθήσει εκείνες πού θα έμεναν. Αποφάσισα να διαλέξω έναν τόπο συναντήσεως για τους Αμερικανούς πολίτες και να τους ειδοποιήσω όλους να µείνουν όσο το δυνατό πλησιέστερα στον τόπο αυτό και σε περίπτωση σοβαρών ταραχών και γενικού κινδύνου να καταφύγουν εκεί. ∆ιάλεξα το Αμερικανικό θέατρο, ένα µεγάλο και κατάλληλο οίκημά στην προκυμαία, για τον σκοπό αυτό και προσκάλεσα τα προεξέχοντα µέλη της Αμερικανικής παροικίας, πολίτες εκ γενετής η πολιτογραφηµένους σε µια συνάντηση στο Γραφείο µου και τους έδωσα οδηγίες σχετικά µε τα µέτρα πού είχα λάβει για την περίπτωση ανάγκης. Όταν τους είπα ότι η συγκέντρωση είχε τελειώσει ο κ. Rufus W. Lane, πού ήταν τότε έμπορος στη Σμύρνη, αλλ’ είχε χρηματίσει πρωτύτερα Αμερικανός Πρόξενος εκεί, σηκώθηκε και είπε: «∆εν ήρθαμε εδώ µόνο για να σώσουμε τα πετσιά µας. Οι πρόσφυγες πού συρρέουν κατά χιλιάδες στην πόλη πεθαίνουν απ’ την πείνα και κανείς δεν υπάρχει για να τους βοηθήσει. Είχα ελπίσει πώς η συγκέντρωση αυτή είχε γίνει για να ληφθούν µέτρα βοηθείας για τους δυστυχείς αυτούς ανθρώπους».
Αμέσως οργανώθηκε προσωρινή Επιτροπή Βοηθείας και µαζεύθηκε ένα αρκετά µεγάλο ποσό χρημάτων για την έναρξη των σχετικών εργασιών. Προσελήφθησαν αρτοποιοί και ετέθησαν «επί το έργον», ανακαλύφθηκαν αποθέματα αλεύρου και αγοράσθηκαν και σε µερικές ώρες η οργάνωση αυτή άρχισε να δίνει τροφή στους αβοήθητους και ζαλισμένους πρόσφυγες πού είχαν συσσωρευθεί µέσα στην πόλη. Εν τω µεταξύ τηλεγραφούσα επιμόνως να έλθουν στην Σμύρνη Αμερικανικά πολεμικά. Αν υπήρχε περίπτωση πού µια κατάσταση θ’ απαιτούσε την παρουσία ναυτικών µονάδων, ήταν ακριβώς αυτή. Αν και η παροικία µας δεν ήταν µεγάλη, τα οικονομικά µας συμφέροντα και οι ιδιοκτησίες µας ήταν πραγματικά πολύ σημαντικά, χωρίς να λάβουμε υπ’ όψη τα µεγάλα σχολεία µας µε το προσωπικό τους σε δασκάλους και καθηγητές.Το ναυτικό µας στα ύδατα εκείνα ήταν τότε κάτω απ’ τον έλεγχο του έξοχου εκείνου αξιωματικού και κυρίου, του Ναυάρχου Mark L.Bristol. Είχα λόγους να νομίζω ότι ο Ναύαρχος είχε πλήρη εμπιστοσύνη στις καλές προθέσεις και στις διοικητικές ικανότητες των Τούρκων και πίστευε πώς οι τελευταίοι αυτοί θα έφεραν στη Σμύρνη ένα είδος αφιλάνθρωπης διοίκησης. Σε απάντηση στις τηλεγραφικές µου εκκλήσεις προς το State Department πήρα ένα τηλεγράφημα µε τον ασύρματο για το ότι θα στέλνονταν στη Σμύρνη αντιτορπιλικά γιατί δεν υπήρχαν διαθέσιμα καταδρομικά, για την προστασία της ζωής και περιουσίας των Αμερικανών υπηκόων. Και πράγματι εστάλησαν δύο µικρά αντιτορπιλικά. Υπήρχαν στη Σμύρνη ναυτικές µονάδες της Μεγ. Βρετανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, αγκυροβολημένες σε µια απόσταση ολίγων εκατοντάδων µέτρων η και µικρότερη απ’ τα σπίτια της προκυμαίας καθ’ όλη τη διάρκεια των φρικτών, επαίσχυντων και σπαραξικάρδιων σκηνών πού επακολούθησαν.Ο Μωαµεθανισµός εξαπλώθηκε µε το σπαθί και µε τη βία απ’ την αρχή πού εµφανίστηκε σαν µεγάλος εχθρός του Χριστιανισµού.Οι Τούρκοι ανέλαβαν οπωσδήποτε στα τελευταία χρόνια την αποστολή να συνεχίσουν τις θηριώδεις παραδόσεις της θρησκείας τους και να διακριθούν σε βιαιότητες πού δεν είχαν διαπραχθεί από καµµιά απ’ τις φυλές πού είχαν ενταχθεί κάτω απ’ τη σηµαία του προφήτη ούτε στην παλαιά, ούτε στη νεώτερη εποχή.Απο το έτος 1822 µέχρι το 1904 οι τουρκοι εσφαγιασαν 75.417 Ελληνες χριστιανοὐς.Ο κίνδυνος των τροµερών αυτών συµβάντων ήταν τόσο ζωντανός και πάντοτε επικείµενος στις ψυχές ώστε αγράµµατες Χριστιανές µητέρες είχαν αποχτήσει τη συνήθεια να χρονολογούν τα γεγονότα µε τη φράση «τόσα χρόνια πριν η µετά την τάδε σφαγή».
Για να εννοήσωµε την παρούσα διήγηση πρέπει να ενθυµούµαστε ότι η Ανατολή είναι αµετάβλητη. Οι σηµερινοί Τούρκοι είναι ακριβώς οι ‘ίδιοι µε κείνους πού ακολούθησαν τον Μωάµεθ τον Κατακτητή ανάµεσα απ’ τις πύλες της Κων/πόλεως στις 29 Μαΐου 1453 και απέδειξαν πολύ καθαρά πώς δεν διαφέρουν από κείνους.Όσοι τρέφουν ελπίδες για µιαν άλλη αντίληψη θ’ απογοητευθούν µε τρόπο οδυνηρό εάν συνάπτουν συµβάσεις η επενδύουν µεγάλα χρηµατικά ποσά στηριζόµενοι επάνω σε ιδέες της ∆ύσεως για τον χαρακτήρα της Ανατολής.Επειδή επέρασα το µεγαλύτερο µέρος της ζωής µου σε χώρες, οπού τα φυλετικά πάθη είναι πολύ ανεπτυγµένα, επεδίωξα πάντοτε να βοηθώ τους καταπιεζόµενους άσχετα µε την εθνικότητα τους, όπως θα δείξω παρακάτω µε έγγραφα πού θα αναφέρω και έχω κερδίσει την εκδηλωµένη ευγνωµοσύνη πολυάριθµων Τούρκων για τη βοήθεια και συµπαράσταση πού τους προσέφερα σε διάφορες περιπτώσεις.Δεν συµφωνώ όµως µε πολλά παραγγέλµατα της θρησκείας του και δεν τον θαυµάζω καθόλου όταν κόβει κεφάλια η βιάζει Χριστιανές γυναίκες. Οι σφαγές για τις όποιες µίλησα παραπάνω αποτελούν µια αρκετά σοβαρή κηλίδα για το Τουρκικό όνοµα. Οι σφαγές αυτές µπόρεσαν· να γίνουν εξ αιτίας των διδασκαλιών του Κορανίου, του παραδείγµατος του Μωάµεθ, της λαγνείας και του πόθου για λεηλασία. Οι ίδιες σφαγές καταντούν να φαίνωνται ασήµαντες, όταν συγκριθούν µε το τεράστιο αιµατοκύλισµα των πειό πρόσφατων ετών, πού διαπράχθηκε κάτω από την αιγίδα του Αβδούλ Χαµίτ, του Ταλαάτ και τών συντρόφων του και του Μουσταφά Κεµάλ.Πρέπει να βάλωµε καλά στο µυαλό µας οπωσδήποτε, ότι µόνο υστέρα από την διακήρυξη του Συντάγµατος η ιδέα «ή Τουρκία για τους Τούρκους» πήρε οριστική µορφή και εξελίχθηκε στο σχέδιο της πραγµατοποιήσεως της µε την τελειωτική εξόντωση όλων των Χριστιανικών πληθυσµών της αίµατοποτισµένης αυτής χώρας — ένα σχέδιο πού είχε στενή συνάφεια και αποτελούσε τη συνέχεια της γενικής ιστορίας του Μωαµεθανικού επεκτατισµού µέσα στις παλαιές εστίες του Χριστιανισµού.Οι χριστιανοί γρήγορα θα είχαν ξεπεράσει τους Οθωµανούς, και θα είχαν βρεθεί σε µια κατώτερη θέση από εµπορική, βιοµηχανική και οικονοµική άποψη. Η επίγνωση αυτού του πράγµατος έκαµε τους Τούρκους ν’ αποφασίσουν την εξόντωση των Χριστιανών. Ήταν µια ανατροπή της διαδικασίας της φύσεως·οι κηφήνες βάλθηκαν να εξοντώσουν τις εργάτιδες µέλισσες σκοτώνωντάς τες.Κατά την διάρκεια των ήµερων εκείνων ένα µέλος της Τουρκικής Κυβερνήσεως εξεφώνησε ένα λόγο στη Θεσσαλονίκη υποστηρίζοντας ότι έπρεπε να κλείσουν όλα τα σχολεία των ξένων ιεραποστολών, καθώς και των εντόπιων Χριστιανών, µε το έξης επιχείρηµα: «Αν κλείσωµε τα Χριστιανικά ιδρύµατα, αναγκαστικά θα δηµιουργηθούν Τουρκικά ιδρύµατα στη θέση τους. ∆εν ηµπορεί µια χώρα να µείνει χωρίς σχολεία».Αµέσως µετά την πτώση του Άβδούλ Χαµίτ είχα µετατεθεί στη Θεσσαλονίκη. Επικρατούσε µεγάλη χαρά για την πτώση του «αιµοχαρούς τυράννου».Η πτώση του Αβδούλ Χαµίτ είχε γίνει δυνατή χάρις στη συνεργασία και τη βοήθεια των Χριστιανών.Οµως πολύ γρήγορα απογοητεύτηκαν σκληρά. Ένας γενικός διωγµός τέθηκε σε ενέργεια, τις λεπτοµέρειες του οποίου ανακοίνωναν στις διάφορες κυβερνήσεις των όλοι οι πρόξενοι της πόλεως. Ο διωγµός αυτός εκδηλώθηκε µε τη µορφή σποραδικών δολοφονιών, πού είχαν τροµακτική συχνότητα µέσα σε ολόκληρη τη Μακεδονία, µε θύµατα στην αρχή πρόκριτους των διαφόρων χριστιανικών κοινοτήτων. Ο πιό συνηθισµένος τόπος, πού σκοτώνονταν οι άνθρωποι αυτοί, ήταν τα σκαλιά της εισόδου του σπιτιού των τη στιγµή πού γύριζαν σ’ αυτό. Ήταν φανερό ότι η Τουρκική Κυβέρνηση, µε σκοπό να αποχτήσει τον έλεγχο πάνω στη χώρα είχε αποφασίσει την εξόντωση των µη Μουσουλµάνων προκρίτων. Απ’ την εξόντωση των προκρίτων, το πρόγραµµα επεξετάθη σε άτοµα µικρότερης σηµασίας, πού άρχισαν να έξαφανίζωνται κι αυτά.
Οµάδες απελπισµένων χωρικών γυναικών άρχισαν να εµφανίζωνται στους δρόµους της Θεσ/νίκης πού έρχονταν να παρουσιασθούν στον τον Τούρκο ∆ιοικητή και να ζητήσουν πληροφορίες για τους συζύγους, υιούς η αδελφούς των. Οι απαντήσεις ήταν κατά κανόνα σαρδωνικές: «Έφυγε φαίνεται ο άνθρωπος και σας εγκατέλειψε» η «Ε,θα φυγε στην Αµερική». Η αλήθεια όµως δεν µπορούσε να µείνει κρυµµένη για πολύν καιρό, γιατί σε λίγον καιρό βοσκοί και αλλά πρόσωπα ανέφεραν πώς είχαν εύρει πτώµατα σε ρεµµατιές και σε χαράδρες µέσα στα βουνά και στα δάση. Η τροµοκρατία, η «µέθοδος διακυβερνήσεως των Τούρκων από αµνηµονεύτων χρόνων» είχε τεθεί σε ενέργεια στα σοβαρά και το ακόλουθο βήµα πού έγινε για τη γενίκευση της ήταν ο λεγόµενος «αφοπλισµός». Αυτό εσήµαινε, όπως πάντοτε, τον αφοπλισµό του Χριστιανικού πληθυσµού και τον εξοπλισµό των Τούρκων.Εκδόθηκε διαταγή να παραδώσουν όλοι τα τουφέκια τους και αλλά όπλα και στρατιωτικά αποσπάσµατα στάλθηκαν σ’ όλα τα χωριά για την εκτέλεση της διαταγής αυτής. Ότι σκοπός της διαταγής αυτής δεν ήταν τόσο το µάζεµα κρυµµένων οπλών, όσο η τροµοκράτηση των κατοίκων, έγινε πολύ γρήγορα φανερό απ’ τους βασανισµούς πού επιβάλλονταν κατά τη διάρκεια της έρευνας για όπλα. Οι ραβδισµοί στις φτέρνες των ποδιών ήταν ένα µέτρο πού εφαρµοζόταν ιδιαίτερα. Τα πόδια των χωρικών πού ήταν συνηθισµένοι να βαδίζουν ξυπόλητοι ήταν πολύ σκληρά γι’ αυτό τους έδεναν, τους εγύριζαν ανάποδα και εκτυπούσαν τα δάκτυλα των ποδιών τους µε ρόπαλα ωσότου γίνουν ένας πολτός.Ένας άλλος τρόπος βασανισµού πού εφαρµοζόταν από την «Κυβέρνηση της Ενώσεως και Προόδου» ήταν να δένουν ένα σχοινί ολόγυρα απ’ το στήθος του θύµατος και να χώνουν ανάµεσα στο σώµα και στο σχοινί ένα τουφέκι πού το έστριβαν υστέρα ωσότου το θύµα να πάθει µια εσωτερική βλάβη. Και ιερείς ήταν συχνά θύµατα της εκστρατείας αυτής τροµοκρατίας και µίσους µε το σκοπό αφ’ ενός να τους γελοιοποιήσουν και αφ’ ετέρου να τουςυποβάλουν σε απαίσια µαρτύρια. Οι δυστυχείς αναγκάζονταν να στέκωνται επάνω στο ένα πόδι, ενώ ένας στρατιώτης τους απειλούσε µε µια λόγχη. Αν ο ιερεύς, εξαντληµένος στο τέλος, πατούσε το σηκωµένο πόδι του κατά γης τον τρυπούσαν µε τη λόγχη. Οι φυλακές ήταν ξεχειλισµένες από δυστυχισµένους ανθρώπους πού ζούσαν µέσα στην πείνα και στην ακαθαρσία.Ένας Αµερικανός καπνέµπορος µου διηγήθηκε ότι ένας σπουδαίος Έλληνας έµπορος εξαφανίστηκε και επί πολλές ήµερες ακούγονταν κραυγές πόνου πού έβγαιναν απ’ το δεύτερο πάτωµα µιας οικοδοµής. Ο Έλληνας αυτός δεν σκοτώθηκε, αλλά στο τέλος απολύθηκε. Ο ίδιος έδειξε στον Αµερικανό πολλές στρογγυλές τρύπες πάνω σ’ όλο του το σώµα. Τον έδεναν γυµνό επάνω σ’ ένα τραπέζι και έχυναν επάνω του ζεµατιστό λάδι. Και όταν επάνω στην αγωνία του ρωτούσε «Τί έκαµα;» οι βασανιστές του απαντούσαν: «Σου τα κάµνοµε αυτά για να σου δείξωµε ότι η Τουρκία ελευθερώθηκε για τους Τούρκους». Χωρίς αµφιβολία τον απέλυσαν για να διαδόσει τα ευχάριστα νέα.
Ένας πολύ γνωστός Άγγλος ανταποκριτής εδήλωσε ότι είχε στείλει εκθέσεις για τους διωγµούς αυτούς στις Αγγλικές εφηµερίδες, δεν είχε µπορέσει όµως να επιτύχει την δηµοσίευση των. Είχε την ιδέα ότι αυτό ωφείλετο εις το ότι ολόκληρος ο Αγγλικός τύπος άνηκε σε Εβραίους, δεν είναι όµως εύκολο να παραδεχτεί κανείς αυτό το συµπέρασµα του.Στις 11 ∆εκεµβρίου 1910 έγραφα στο ηµερολόγιο µου:«Πολυάριθµες συλλήψεις. Σε µερικές πόλεις όλοι οι σηµαίνοντες πολίτες ρίχτηκαν οµαδικά στις φυλακές.∆ιαδοχικές δολοφονίες κοινοταρχών µέρα µεσηµέρι µέσα στους δρόµους. Έτσι σκοτώθηκαν πενήντα σηµαίνοντες Βούλγαροι και πολλοί Έλληνες.Οι εξής αριθµοί δόθηκαν σε µια έκθεση πού έγινε στο Τουρκικό Κοινοβούλιο και επιβεβαιώθηκαν επί τόπου:Στην Υποδιοίκηση (σαντζάκ) Σκοπίων Ι 104 άτοµα µαστιγώθηκαν στον Νοµό Μοναστηρίου µαστιγώθηκαν 285 άτοµα· στη Θεσ/νίκη 464 (απ’ τους οποίους 11 απέθαναν και 62 έµειναν ανάπηροι. Στις επαρχίες του Γενιτζέ Βαρδάρ, Γευγελής και Βοδενών µαστιγώθηκαν 911 άτοµα.Όλες οι φυλακές είναι γεµάτες από Χριστιανούς· πολλοί έφυγαν στη Βουλγαρία και χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά κρύβονται στα βουνά».Αυτή ήταν η κατάσταση των πραγµάτων δυο χρόνια µετά την κήρυξη του Συντάγµατος και η κοινή συµφορά πού βρήκε τους Έλληνες, Βουλγάρους και Σέρβους τους ανάγκασε να ενωθούν και να κηρύξουν τον ‘Οκτώβριο του 1912 τον πρώτο Βαλκανικό πόλεµο, κατά τον όποιο οι Τούρκοι είχαν εκδιωχτεί πραγµατικά έξω απ’ την Ευρώπη, ωσότου πολιτικοί των Μεγάλων ∆υνάµεων τους ξανάφεραν πίσω. Η Τουρκική δύναµη πάντοτε στηρίχτηκε στη διαίρεση µεταξύ των Χριστιανών και στη βοήθεια εκ µέρους των ιδίων.Στην τουρκόφιλη εφηµερίδα «Progres de Salonique» πού εκδιδόταν τότε στη Θεσ/νίκη στη Γαλλική γλώσσα,δηµοσιεύτηκε ένα άρθρο, το όποιο εκφράζει τα συναισθήµατα των λαών της Ανατολής.«Μέσα σε τρία χρόνια», έλεγε το άρθρο εκείνο, «ή Ανατολή εξέπληξε τον πολιτισµένο κόσµο κατά θαυµαστό δυο φορές και απ’ τα δύο άκρα της: την πρώτη φορά µε τη µεγάλη νίκη πού κέρδισαν οι Ιάπωνες εις βάρος του πειό ισχυρού απ’ τους λαούς της ∆ύσεως και τελευταία µε τη θαυµαστή επανάσταση πού έγινε στην Τουρκία!Πραγµατικά αποτελεί θαύµα αυτό πού συντελείται σήµερα! ∆εν ηµπορεί να συγκριθεί η σηµερινή Ανατολή µε την Ανατολή όπως ήταν πριν από δέκα χρόνια. Το ειό περίεργο είναι ότι η Ανατολική αυτή κίνηση επήρε τη µορφή δυο χωριστών ρευµάτων, τα οποία ξεκινώντας απ’ τα δυο άκρα της Ανατολής τείνουν να συναντηθούν και το σηµείο της συναντήσεως των θα είναι κατά πασαν πιθανότητα η ‘Ινδία.»
«Επί κεφαλής της κινήσεως αυτής θα βρεθούν οι λαοί πού ανήκουν στην ίδια φυλή — τη Μογγολική, Ο καθένας απ’ αυτούς κατέχει το αναµφισβήτητο δικαίωµα στην ηθική και διανοητική επικράτηση επάνω στις µεγάλες χώρες, µέσα στις όποιες επεκτείνεται η επιρροή των.Οι Ιάπωνες είναι αναµφισβήτητα επί κεφαλής των λαών πού έχουν για θρησκεία τους τον Βουδισµό, τη διδασκαλία του Κοµφουκίου κτλ. Οι Τούρκοι, υπερασπιστές του Ισλαµισµού από πολλούς αιώνες, είναι οι αναµφισβήτητοι ηγέτες των λαών πού έχουν για θρησκεία τους τον Ισλαµισµό. Γι’ αυτό οι δυο αυτές κινήσεις πού ξεκίνησαν απ’ τα δυο άκρα της Ασίας, απ’ το Βόσπορο κι απ’ το Τόκιο, επεκτείνονται διαρκώς, η κάθε µια σε κατάλληλο έδαφος πού είχε προετοιµαστεί από πριν απ’ την ιστορία για να το δεχτεί, γιατί, εφόσον ουσιαστικά είναι οι ίδιες η µια µε την άλλη, θα .ενωθούν στο σηµείο πού θα διασταυρωθούν για να σχηµατίσουν ένα κοινό και τροµερό Ασιατικό ρεύµα. Έχοντας αυτά υπ’ όψη της η ∆ύση νοιώθει ανησυχία και ταραχή».Αµέσως µετά την εγκαθίδρυση του Συντάγµατος το πρώτο βήµα της επικρατούσης εθνικότητας ήταν να στερεώσει την εξουσία της µε µέτρα καταπιέσεως, εξαναγκασµού και εξοντώσεως. Οι Τούρκοι λοιπόν ξεκίνησαν εσκεµµένα να εξαναγκάσουν όλες τις µη Τουρκικές εθνικότητες να γίνουν από άποψη γλώσσας, δικαίου, συνηθειών και από όλες σχεδόν τις απόψεις «Οθωµανοί» Μωρότερο σχέδιο ποτέ δεν είχε συλλάβει ο νους του ανθρώπου απ’ το να αναγκάσει κανείς ολόκληρα έθνη ν’ αλλάξουν τη γλώσσα τους και τις συνήθειες. τους απ’ τη µια µέρα ως την άλλη. Η αδυναµία της πραγµατοποιήσεως του σχεδίου αυτού γίνεται πειό πολύ ολοφάνερη όταν ο αναγνώστης λάβει υπ’ όψη πώς ένας κατώτερος πολιτισµός προσπαθούσε να επιβληθεί πάνω σ’ έναν ανώτερο. Οι Τούρκοι δεν είχαν ποτέ την πρόθεση να δώσουν ‘ίση ελευθερία στους λαούς πού είχαν το ατύχηµα να είναι κάτω απ’ την εξουσία τους. Όταν απέτυχαν να «εκτουρκίσουν» τους λαούς αυτούς, όπως επεδίωκαν, δεν τους απέµεινε άλλη δυνατότητα επιλογής παρά µόνον να τους εξοντώσουν η να τους εκδιώξουν, και δεν άργησαν να εφαρµόσουν την πολιτική αυτή.
Είχαν κυκλοφορήσει και φτηνές λιθογραφικές εικόνες ακόµα, πού είχαν γίνει µε τον πιο αδέξιο και πρωτόγονο τρόπο και αποτελούσαν προφανώς τοπικά προϊόντα. Οι εικόνες αυτές παρίσταναν Έλληνες πού κατατεµάχιζαν βρέφη Τούρκων η έσχιζαν τις κοιλιές εγκύων γυναικών Μουσουλµανίδων και διάφορες άλλες εντελώς φανταστικές σκηνές πού δεν στηρίζονταν σε κανένα πραγµατικό γεγονός η έστω σε οιαδήποτε κατηγορία. Οι εικόνες αυτές αναρτήθηκαν στα τζαµιά και στα σχολεία.Η εκστρατεία αυτή έφερε αµέσως τους καρπούς της και ώθησε τους Τούρκους σε σφαγές, πράγµα πού δεν τους ήταν καθόλου δύσκολο να το κάµουν.Αµέσως άρχισαν να γίνωνται πολλές σποραδικές δολοφονίες στη Σµύρνη και στη Θεσ/νίκη, κατάλογος των οποίων δηµοσιεύονταν σε όλες τις πρωινές εφηµερίδες, και περιείχε από δώδεκα µέχρι είκοσι περιστατικά. Χωρικοί πού πήγαιναν να εργαστούν στ’ αµπέλια τους πυροβολούνταν και σκοτώνονταν από Τούρκους κρυµµένους πίσω από δένδρα και βράχους. Μια ιδιαίτερα φρικαλέα περίπτωση προκαλεί την προσοχή µας: ∆ύο νέοι πού είχαν τελειώσει πρόσφατα τις σπουδές τους σε µια σχολή ανωτάτης εκπαιδεύσεως, επήγαν στην εξοχή για να διανυκτερεύσουν στο εξοχικό σπιτάκι του αµπελιού τους. Στη διάρκεια της νύχτας άγνωστοι χτύπησαν την πόρτα του σπιτιού και όταν οι νέοι άνοιξαν, τους εσκότωσαν µε τσεκούρια. Τελικά οι ραγιάδες πού ήταν αρκετές χιλιάδες εκδιώχθηκαν όλοι απ’ τα χωριά τους κι’ απ’ τ’ αγροκτήµατα τους. Μερικοί απ’ αυτούς εκτοπίσθηκαν στο εσωτερικό. πολλοί όµως κατώρθωσαν να διαφύγουν µε καΐκια στα γειτονικά νησιά, κι από κει διασκορπίστηκαν σ’ όλη την Ελλάδα. Μερικές χιλιάδες Τούρκοι κατέστρεψαν την περιοχή πού οι Έλληνες καλλιεργούσαν και καθιστούσαν εύφορη απ’ την Πέργαµο προς τα κάτω µέχρι την ακτή Λίτζια! Περιώδευσα ο ίδιος όλη την περιοχή και πήρα φωτογραφίες των κατεστραµµένων χωριών και αγροκτηµάτων. Κατσίκια έβαλαν οι Τούρκοι να βόσκουν µέσα στα ανθηρά και περιποιηµένα µε µεγάλη επιµέλεια αµπέλια και ξερρίζωσαν πολλά στρέµµατα καλλιεργηµένης γης για να εφοδιαστούν µε καύσιµη ύλη.Τα περισσότερα απ’ τα σπίτια των Χριστιανών στην Μικρά Ασία ήταν φτιαγµένα από ξύλινο σκελετό, πού αποτελεί αντισεισµική βάση για τους τοίχους πού γεµίζονταν µε πέτρες και αµµοκονία. Οι Τούρκοι γκρέµισαν τα σπίτια τοποθετώντας ένα δοκάρι ανάµεσα απ’ τα παράθυρα η απ’ την κάσσα της πόρτας και βάζοντας βουβάλια η βώδια να το τραβήξουν. Ένας Τούρκος κατοικούσε σε ένα απ’ τα σπίτια µαζί µε τη γυναίκα του η µε τα γίδια του η µε άλλα κτήνη και υστέρα εγκρέµιζε πολλά σπίτια γύρω γύρω. Όταν η ακτίνα του κύκλου των γκρεµισµένων σπιτιών γινόταν πολύ µεγάλη και ο Τούρκος δεν βολευόταν µετακινιόταν στο κέντρο µιας άλλης οµάδας σπιτιών.Σκοπός της καταστροφής των σπιτιών ήταν η χρησιµοποίηση των δοκαριών σαν καυσόξυλων.Την ίδια εποχή καθώς και αργότερα κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέµου, οι ραγιάδες κατατάσσονταν µε τη βία στο στρατό, όπου τους µεταχειρίζονταν σαν δούλους. ∆εν τους έδιναν όπλα, αλλά τους χρησιµοποιούσαν για να ανοίγουν χαρακώµατα και σε άλλα παρόµοια έργα και επειδή δε τους έδιναν ούτε τροφή, ούτε ιµατισµό η στέγη, µεγάλος αριθµός απ’ αυτούς πέθαιναν από πείνα και εντελή παραµέληση.Η έναρξη της ανεγέρσεως της «Μεγάλης Τουρκικής Βιβλιοθήκης» στη Σµύρνη ήταν πολύ ενδιαφέρουσα σαν αποκάλυψη της νοοτροπίας της φυλής. Χριστιανοί εχρησιµοποιούντο για τις εργασίες, οι εργοδηγοί όµως ήταν φυσικά Τούρκοι, οπλισµένοι µε µαστίγια. Όταν µια µέρα επέστησα την προσοχή του γενικού ∆ιοικητού Ραχµί-µπέη πάνω στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν αρκετά βιβλία στη γλώσσα τους πού να δικαιολογούν την ανέγερση ενός τόσο µεγάλου κτιρίου, εκείνος µου αποκρίθηκε:«Το πρώτο πράγµα είναι να έχωµε το κτίριο. Όταν έχωµε το κτίριο, αναγκαστικά θα βρεθούν και τα βιβλία για να το γεµίσουν, κι αν δεν βρεθούν τότε θα µεταφράσουµε όλα τα Γερµανικά βιβλία στα Τούρκικα».Η οικοδοµή δεν τελείωσε ποτέ και εποµένως ούτε βιβλία γράφηκαν.
Οι Τούρκοι είναι πραγµατικά ένας αναχρονισµός· ακόµα και τώρα λεηλατούν, σκοτώνουν, αρπάζουν και µεταφέρουν τα λάφυρα τους επάνω σε καµήλες.Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό και αναγκαίο να κατανοηθεί απ’ τους Ευρωπαίους και τους Αµερικανούς, ότι όλα αυτά ήταν µια «Οργανωµένη επιχείρηση» όπως λέγει ο κ. Manciet.«Βρήκαµε καποτε µια γρηά πού κοιτόταν στο δρόµο, και πού ήταν σχεδόν παράλυτη από τα κτυπήµατα. Είχε δυο µεγάλες πληγές στο κεφάλι πού είχαν γίνει από κτυπήµατα υποκόπανου τουφεκίου τα χέρια της ήταν κοµµένα, το πρόσωπο της πρησµένο.Ένα κορίτσι πού είχε δώσει όλα τα χρήµατα πού είχε, το είχαν γεμισει µε µαχαιριές, µια στο µπράτσο και µια άλλη στην περιοχή των νεφρών. Μια αδύνατη γρηά είχε κτυπηθεί τόσο άσχηµα µε ένα τουφέκι ώστε τα δάκτυλα του αριστερού χεριού της είχαν πέσει.Όλοι είχαν υποστεί βιαιοπραγίες.Ανάµεσα σ’ αυτούς ήταν µια γυναίκα πού είχε ιδεί να σκοτώνουν µπροστά στα µάτια της τον άντρα της, τον αδερφό της και τα τρία παιδιά της.Εκείνη τη στιγµή µάθαµε µια φρικτή λεπτοµέρεια. Είχε δολοφονηθεί ένας γέρος παραλυτικός πού κοιτόταν αβοήθητος επάνω στο κρεβάτι του, όταν µπήκαν στο σπίτι οι ληστές.Κάναµε ένα γύρο επιθεωρήσεως µέσα στην πόλη. Η λεηλασία ήταν πλήρης· πόρτες είχαν γκρεµιστεί και κείνες πού δεν µπορούσαν να τις βγάλουν τις κατέστρεψαν. Η Φώκαια πού ήταν προηγουµένως ένας τόπος µεγάλης δραστηριότητας, τώρα ήταν µια νεκρούπολη.Μας έφεραν µια γυναίκα πού πέθανε.Την είχαν βιάσει 17 Τούρκοι. Επίσης είχαν πάρει µαζί τους στα βουνά ένα κορίτσι δέκα εξ’ ετών αφού σκότωσαν µπροστά στα µάτια του τον πατέρα και την µητέρα της.Είναι ακατανόητο το ότι οι άνθρωποι εκείνοι θα µπορούσαν να έχουν στην κατοχή τους τόσο πολλά στρατιωτικά όπλα, αν δεν τους τα είχαν δώσει.Οι περιουσίες δε, είχαν περιέλθει όλες στα χέρια των ληστών».
Πολλές φορές µου έκανε µεγάλη εντύπωση η αδυναµία να δώσωµε να εννοήσουν σε ανθρώπους πού δεν υπήρξαν αυτόπτες µάρτυρες τον φρικτό χαρακτήρα των σφαγών πού διέπραξαν οι Τούρκοι εις βάρος των Χριστιανικών πληθυσµών της Ανατολής. Ουδέποτε µπόρεσα να περιγράψω τα θεάµατα πού είδα µε τα µάτια µου µε τέτοιο τρόπο ώστε να κάµω τους ακροατές µου να ιδούν και ν’ αντιληφθούν την πραγµατικότητα. Συχνά συµβαίνει άνθρωποι πού κάθονται στα άνετα σπίτια τους, να βάζουν στην άκρη ένα άρθρο η ένα βιβλίο πού οµιλεί γι αυτό το θέµα.Αυτό είναι ένα άλλο ισχυρό σηµείο της στάσεως του Τούρκου: έχει σκοτώσει τόσες πολλές ανθρώπινες υπάρξεις και επί τόσο µεγάλη χρονική περίοδο, ώστε οι άνθρωποι κουράστηκαν ν’ ακούουν γι’ αυτό το θέµα. Έτσι µπορεί εκείνος να συνεχίσει τις σφαγές χωρίς εµπόδιο.Το µέρος αυτό της διηγήσεως µου δεν θα ήταν πλήρες, αν αποσιωπούσα τη συστηµατική εξόντωση και τον κορεσµό των πιό ταπεινότερων παθών του ανθρώπου η του κτήνους πού χαρακτηρίζει τις σφαγές των Τούρκων εις βάρος των Ελλήνων του Πόντου. Έχουν δοθεί κατά καιρούς περιγραφές σχετικά µε τη συγκέντρωση οµάδων των αξιοθρήνητων αυτών ανθρώπων σε διάφορα σηµεία των ακτών της Μαύρης Θάλασσας, όπου είχαν φτάσει υστέρα από µακρές οδοιπορίες και απερίγραπτες ταλαιπωρίες και σχετικά µε τη βοήθεια πού τους δόθηκε από Αµερικανικές Οργανώσεις. Συχνά αξιωµατούχοι των οργανώσεων αυτών η Αµερικανοί ιεραπόστολοι έβγαλαν κραυγές διαµαρτυρίας οι όποιες προς στιγµήν προκάλεσαν αισθήµατα εκπλήξεως στις διάνοιες του Αµερικάνικου λάου η πέρασαν απαρατήρητες. Εν τούτοις η συστηµατική σφαγή, οι εκτοπίσεις, οι λεηλασίες και οι βιασµοί πού διαπράχθηκαν στους Χριστιανούς της κάποτε ευηµερούσης περιοχής του Πόντου, είναι µια απ’ τις πιο ειδεχθείς και σκοτεινές σελίδες και της Τουρκικής ακόµα ιστορίας. Οι ακµάζουσες κοινότητες Αµασείας, Καισαρείας, Τραπεζούντος, Χαλδείας, Ροδοπόλεως και Κολωνίας,πού ήταν επί πολλούς αιώνες κέντρα Ελληνικού πολιτισµού εξοντώθηκαν κυριολεκτικά µε µια διαρκή εκστρατεία σφαγών, απαγχονισµών, εκτοπίσεων, εµπρησµών και βιασµών. Τα θύµατα ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδων, και ανεβάζουν τον ολικό αριθµό των εξοντωθέντων Ελλήνων σε ολόκληρη την παλαιά Ρωµαϊκή Επαρχία της Ασίας στον συνολικό αριθµό του ενός εκατοµµυρίου και πεντακοσίων χιλιάδων. Έτσι δηµιουργήθηκε η «αναγεννηµένη» Τουρκία πού συγκρίθηκε σε µερικά µέρη του κόσµου µε την Ελβετία και τις Ηνωµένες Πολιτείες.
Τα κυριώτερα γεγονότα απ’ όσα έχω εκθέσει στο βιβλίο αυτό είναι τα εξής:
1. Η Σµύρνη κάηκε απ’ τους Τούρκους κι αυτό απετέλεσε την τελευταία σηµερινή πράξη µιας πάγιας πολιτικής πού διεµόρφωσε την ιστορία και την εξάπλωση του Ισλαµισµού επί πολλούς αιώνες και ιδιαίτερα την Τουρκική ιστορία, αφότου κατέλαβαν την εξουσία οι Νεότουρκοι.Η πυρπόληση της Σµύρνης και οι σφαγές και βαρύτατες βιαιοπραγίες εις βάρος των Χριστιανών κατοίκων της κατά το έτος 1922 έγιναν δυνατά εξ αιτίας της αµοιβαίας αντιζηλίας και των εµπορικών συµφερόντων τών Μεγἀλων ∆υνάµεων και χάρις στην πραγµατική βοήθεια, ηθική και υλική,που αυτές προσέφεραν στους Τούρκους. Οι Τούρκοι διέπραξαν τις θηριωδίες τους εναντίον των Χριστιανών και της ανθρωπότητας γενικά, έχοντας πλήρη πεποίθηση, ότι δεν θα συναντούσαν καµµιά αντίδραση, ούτε καν επίκριση, εκ µέρους των Ηνωµένων Πολιτειών. Και αυτήν την πεποίθηση τους την έδωσε µια θορυβώδης Τουρκόφιλη και αντιχριστιανική προπαγάνδα πού διενεργήθηκε µέσα στον Αµερικανικό τύπο από µερικούς πού εποφθαλµιούν παραχωρήσεις και από άλλους συγγραφείς µε ιδιαίτερα συµφέροντα.
7. Καµµιά ανακοίνωση φρίκης, διαµαρτυρίας η κατακρίσεως, δεν εβγήκε από καµµιά επίσηµη Αµερικάνικη πηγή
8. Οι Τούρκοι δεν µπορούν να ανακτήσουν την εµπιστοσύνη και τον σεβασµό του πολιτισµένου κόσµου, εκτός εάν µετανοήσουν ειλικρινώς για τα εγκλήµατα τους και παράσχουν κάθε επανόρθωση πού θα µπορούσαν.
9.Το κυριώτερο όµως µάθηµα, πού βγαίνει είναι η διαρκώς αυξανόµενη αδυναµία του Χριστιανισµού πού είναι διηρηµένος, ανειλικρινής, διαβρωµένος απ’ τον υλισµό. Επί πλέον υπονοµεύεται και ναρκώνεται σχετικά µε την αρχική του ρωµαλέα και αφελή πίστη από τις σύγχρονες επιστηµονικές ανακαλύψεις.Οποιοσδήποτε παρευρέθηκε, όπως εγώ, µέσα στην Ουάσιγκτον σε συνέδριο ιεραποστόλων, δεν είναι δυνατόν παρά να έχει ενθουσιαστεί απ’ την αφιέρωση, τον ενθουσιασµό και τον πνευµατικό ζήλο, των ευγενών εκείνων ανδρών και γυναικών πού προσπαθούν να φέρουν την υπέροχη διδασκαλία του Χρίστου στις ειδωλολατρικές χώρες. Τους είδα και τους άκουσα λίγον καιρό µετά την επιστροφή µου απ’ την Εγγύς Ανατολή κι απ’ τη φρίκη της Σµύρνης και µε µεγάλη δυσκολία συγκρατήθηκα απ’ το να σηκωθώ επάνω και να φωνάξω:
«Γυρίστε εδώ στην πατρίδα µας και σώστε µας προτού να είναι πολύ αργά για πάντα!».
1. Η Σµύρνη κάηκε απ’ τους Τούρκους κι αυτό απετέλεσε την τελευταία σηµερινή πράξη µιας πάγιας πολιτικής πού διεµόρφωσε την ιστορία και την εξάπλωση του Ισλαµισµού επί πολλούς αιώνες και ιδιαίτερα την Τουρκική ιστορία, αφότου κατέλαβαν την εξουσία οι Νεότουρκοι.Η πυρπόληση της Σµύρνης και οι σφαγές και βαρύτατες βιαιοπραγίες εις βάρος των Χριστιανών κατοίκων της κατά το έτος 1922 έγιναν δυνατά εξ αιτίας της αµοιβαίας αντιζηλίας και των εµπορικών συµφερόντων τών Μεγἀλων ∆υνάµεων και χάρις στην πραγµατική βοήθεια, ηθική και υλική,που αυτές προσέφεραν στους Τούρκους. Οι Τούρκοι διέπραξαν τις θηριωδίες τους εναντίον των Χριστιανών και της ανθρωπότητας γενικά, έχοντας πλήρη πεποίθηση, ότι δεν θα συναντούσαν καµµιά αντίδραση, ούτε καν επίκριση, εκ µέρους των Ηνωµένων Πολιτειών. Και αυτήν την πεποίθηση τους την έδωσε µια θορυβώδης Τουρκόφιλη και αντιχριστιανική προπαγάνδα πού διενεργήθηκε µέσα στον Αµερικανικό τύπο από µερικούς πού εποφθαλµιούν παραχωρήσεις και από άλλους συγγραφείς µε ιδιαίτερα συµφέροντα.
7. Καµµιά ανακοίνωση φρίκης, διαµαρτυρίας η κατακρίσεως, δεν εβγήκε από καµµιά επίσηµη Αµερικάνικη πηγή
8. Οι Τούρκοι δεν µπορούν να ανακτήσουν την εµπιστοσύνη και τον σεβασµό του πολιτισµένου κόσµου, εκτός εάν µετανοήσουν ειλικρινώς για τα εγκλήµατα τους και παράσχουν κάθε επανόρθωση πού θα µπορούσαν.
9.Το κυριώτερο όµως µάθηµα, πού βγαίνει είναι η διαρκώς αυξανόµενη αδυναµία του Χριστιανισµού πού είναι διηρηµένος, ανειλικρινής, διαβρωµένος απ’ τον υλισµό. Επί πλέον υπονοµεύεται και ναρκώνεται σχετικά µε την αρχική του ρωµαλέα και αφελή πίστη από τις σύγχρονες επιστηµονικές ανακαλύψεις.Οποιοσδήποτε παρευρέθηκε, όπως εγώ, µέσα στην Ουάσιγκτον σε συνέδριο ιεραποστόλων, δεν είναι δυνατόν παρά να έχει ενθουσιαστεί απ’ την αφιέρωση, τον ενθουσιασµό και τον πνευµατικό ζήλο, των ευγενών εκείνων ανδρών και γυναικών πού προσπαθούν να φέρουν την υπέροχη διδασκαλία του Χρίστου στις ειδωλολατρικές χώρες. Τους είδα και τους άκουσα λίγον καιρό µετά την επιστροφή µου απ’ την Εγγύς Ανατολή κι απ’ τη φρίκη της Σµύρνης και µε µεγάλη δυσκολία συγκρατήθηκα απ’ το να σηκωθώ επάνω και να φωνάξω:
«Γυρίστε εδώ στην πατρίδα µας και σώστε µας προτού να είναι πολύ αργά για πάντα!».
Αποσπἀσματα απ το βιβλίο του George Horton «The blight of Asia» (Η κατάρα της Ασίας, ή η μάστιγα της Ασίας)
Ο George Horton είχε υπηρετήσει επί πολλά χρόνια σαν πρόξενος στην Ανατολική Μεσόγειο. Είχε µάθει τα Ελληνικά και τα Τουρκικά. Είχε γράψει διηγήµατα και ποιήµατα για την Ελλάδα. Το πρώτο του διήγηµα µάλιστα το είχε γράψει στα Ελληνικά. Είχε σχηµατίσει µια πολύτιµη συλλογή από βιβλία και αρχαιότητες, πού χάθηκαν στην καταστροφή της Σµύρνης. Είχε κάµει διαλέξεις για τους Έλληνες σε πολλά µέρη των Ηνωµένων Πολιτειών, µε σκοπό την αντίκρουση της εσφαλµένης γνώµης, πού είναι τόσο κοινή ανάµεσα σε εκείνους πού ανατράφηκαν µε την ‘Ελληνική κλασική παιδεία ότι οι σηµερινοί Έλληνες είναι εκφυλισµένοι σαν φυλή.Έτσι όταν ήρθε η κρίση, ο Ηorton ήταν έτοιµος: έτοιµος να υπερασπίσει τα δίκαια των Ελλήνων και Αρµενίων σαν ανθρώπων και έτοιµος να αποκαταστήσει την υπόληψη των Ηνωµένων Πολιτειών, την οποία η Κυβέρνηση των ταυτόχρονα µε τους συµµάχους των ήταν έτοιµη να θυσιάσει. ∆εν ήταν δε η πρώτη φορά, στα τελευταία χρόνια, πού οι Κυβερνήσεις εξυπηρετήθηκαν καλύτερα από ό,τι άξιζαν. Το όνοµα τον θα µας το φέρει επάξια στη µνήµη µας η νέα δηµοσίευση του βιβλίου του. Οι Έλληνες έχουν µια πολύ κατάλληλη λέξη για έναν τέτοιον άνδρα: Ήταν ο «άξιος»!
Christopher Woodhouse
George Ηorton
Η πρόσφατη αναβίωση της επιθετικότητας της Τουρκίας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου μας υποχρεώνει να ξαναθυμηθούμε δραματικές στιγμές της ιστορίας μας.Μία από τις σημαντικότερες μαρτυρίες από ουδέτερους παράγοντες είναι η μαρτυρία του George Horton Προξένου των ΗΠΑ στην Σμύρνη το 1922 και Γενικού Προξένου των Ήνωµ. Πολιτειών στην Εγγύς Ανατολή επί τριάντα χρόνια.Αξίζει να διαβάσουμε την μαρτυρία αυτή η οποία πέραν της καταγραφής των γεγονότων αναφέρεται και γενικότερα στην σημασία και τις συνέπιες της καταστροφής και του ξεριζώματος του Ελληνισμού αλλά και των χριστιανών άλλων εθνοτήτων. Οι παρατηρήσεις και προβλέψεις του George Horton αποδεικνύονται προφητικές.Όποιος δεν μελετά την ιστορία του για να διδαχτεί από αυτήν, είναι καταδικασμένος να ζήσει ξανά τα λάθη και τις καταστροφές.
«
