Το Βαλτέτσι είναι χωριό της ορεινής Αρκαδίας, κοντά στην Τρίπολη, με μεγάλη ιστορία καθώς συνεισέφερε τα μέγιστα στο επιτυχές ξεκίνημα της Επανάστασης του ’21 στην Πελοπόννησο. Οι κάτοικοί του ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία. Από πολιτικής άποψης,ο κομμουνισμός δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής ούτε στο Βαλτέτσι, ούτε στην Πελοπόννησο.Η περίοδος της Κατοχής ήταν δύσκολη για το Βαλτέτσι, όπως και για όλη την Ελλάδα. Στο χωριό δεν υπήρχε βέβαια κατοχικός στρατός, αλλά κάποια επεισόδια με Ιταλούς που έκλεβαν ζώα ή προσέβαλαν τους ντόπιους ήταν συνηθισμένο φαινόμενο.Οκτώ Βαλτετσιώτες (τρεις εκ των οποίων ήταν επικηρυγμένοι απ΄τους Ιταλούς) είχαν ενταχθεί στην αντάρτικη ομάδα του Γρηγόρη Ματζουράνη που έδρασε στον Πάρνωνα προτού αυτοδιαλυθεί προσωρινά τον Ιούνιο του ’43 λόγω της κύκλωσής της από ισχυρότερες ιταλικές δυνάμεις. Από εκεί οι Βαλτετσιώτες πέρασαν στον Ταϋγετο όπου εντάχθηκαν στα ένοπλα τμήματα της αντιστασιακής οργάνωσης Ελληνικός Στρατός και ειδικότερα υπό την ηγεσία του ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου.Οι κάτοικοι του Βαλτετσίου λόγω της κτηνοτροφικής τους ασχολίας μετακινούνταν αρκετά σε γειτονικά μέρη προκειμένου να βρουν κατάλληλα λιβάδια για τα ζώα τους. Πήγαιναν κυρίως στην Λακωνία και στην Αργολίδα. Αυτά που είδαν αλλά και άκουσαν απ΄τους ντόπιους για το καθεστώς που είχε επιβάλλει το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στις περιοχές που ήλεγχε τους έκαναν ακόμα πιο επιφυλακτικούς απέναντί του. Ούτε οι κομμουνιστές τους έβλεπαν με καλό μάτι επειδή τους θεωρούσαν αντιδραστικούς.Παρ’ολ’αυτά οι κομμουνιστές προσπάθησαν να προσεταιριστούν το χωριό και να το οργανώσουν στο ΕΑΜ. Τελικώς κατόπιν ισχυρών πιέσεων στις 17/03/1944 σχηματίστηκε επιτροπή του ΕΑΜ στο Βαλτέτσι. Η επιτροπή δεν ήταν εκλεγμένη απ΄τους κατοίκους (η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων ήταν εκτός του χωριού λόγω εργασιών) αλλά αυθαίρετα διορισμένη από τον απεσταλμένο του ΕΑΜ, Γκανά, που πήγε να πείσει τους Βαλτετσιώτες να οργανωθούν. Επίσης, απ΄το χωριό δεν είχαν περάσει ποτέ Γερμανοί ούτε το είχαν ενοχλήσει ποτέ. Αναμενόμενα, η επιτροπή του ΕΑΜ έπεσε σε αδράνεια και υπολειτουργούσε.Συγχρόνως, στελέχη του ΕΑΜ στην ευρύτερη περιοχή ενημέρωναν τους Βαλτετσιώτες ότι απαγορεύεται η μετακίνηση προς την Τρίπολη, και ότι για να πάνε ακόμα και σε κοντινά χωριά θα έπρεπε να παίρνουν σχετική άδεια. Αυτοί όμως οι περιορισμοί ήταν δυσβάστακτοι για τους Βαλτετσιώτες που εν πολλοίς επιβίωναν χάρη στο αλισβερίσι που έκαναν στην Τρίπολη. Έδιναν τα κτηνοτροφικά προϊόντα που παρήγαγαν και έπαιρναν άλλα είδη πρώτης ανάγκης που δεν είχαν.Αρχές Μαϊου επισκέφτηκε το χωριό ο Γιάννης Ρούσσος, σημαντικό στέλεχος του ΕΑΜ στην περιοχή. Ήταν πιο φορτικός απ΄τον Γκανά. Όρισε και αυτός επιτροπή του ΕΑΜ στο Βαλτέτσι, η οποία όμως και πάλι ατόνησε και έπεσε σε αδράνεια. Τις ίδιες περίπου μέρες ήρθε και εγκαταστάθηκε στο Βαλτέτσι ο Γατσόπουλος, σκληροπυρηνικός κομμουνιστής με σκοπό να παρακολουθεί την λειτουργία της εαμικής επιτροπής.Τις μέρες εκείνες οι Γερμανοί συνέλαβαν 3 Βαλτετσιώτες που επέστρεφαν στο χωριό απ’τον Ερμιονίδα, κοντά στον Αχλαδόκαμπο. Είχε προηγηθεί το χτύπημα μιας γερμανικής περιπόλου απ΄τον ΕΛΑΣ και οι Γερμανοί ήταν εξοργισμένοι. Οι 3 συλληφθέντες ήταν έγκλειστοι στην Τρίπολη και όλοι φοβόντουσαν ότι οι Γερμανοί θα τους εκτελούσαν για αντίποινα. Οι γυναίκες των συλληφθέντων πηγαινοέρχονταν στην Τρίπολη και παρακαλούσαν τον νομάρχη και άλλους υπευθύνους να μεσολαβήσουν στους Γερμανούς για να τους αφήσουν ελεύθερους.Ο Γατσόπουλος, που ουσιαστικά ήταν ο εκπρόσωπος του ΕΑΜ στο χωριό, όχι μόνο δεν φάνηκε να ανησυχεί για την τύχη των συλληφθέντων αλλά επέμεινε στην αυστηρή τήρηση της απαγόρευσης –επί ποινή θανάτου- της μετακίνησης στην Τρίπολη, και γενικώς της απαγόρευσης των μετακινήσεων εκτός χωριού χωρίς την έγκριση του τοπικού υπευθύνου (δηλαδή του ίδιου), και στην υποχρεωτική στρατολόγηση 100 αντρών του χωριού για τον ΕΛΑΣ. Όλα αυτά προκάλεσαν μεγάλη δυσαρέσκεια στο χωριό, οι καυγάδες με τον Γατσόπουλο ήταν συνεχείς και πολλοί άρχισαν να σκέφτονται την λύση της αυτοπροστασίας απέναντι στο ΕΑΜ με τον εξοπλισμό απ΄τα Τάγματα Ασφαλείας του Παπαδόγκωνα που είχαν έδρα την Τρίπολη. Υπέρ αυτής της επιλογής τάσσονταν και επιφανείς Βαλτετσιώτες που κατοικούσαν στην Τρίπολη.Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η διαταγή του Γατσόπουλου να εκτελέσουν δύο γυναίκες που είχαν παραβιάσει την απαγόρευση μετακίνησης στην Τρίπολη και είχαν πάει εκεί. Η μία είχε πάει για να δει ο γιατρός το μικρό βρέφος της, αφού είχε ζητήσει άδεια και δεν της είχε δοθεί, και η άλλη για να πάρει τρόφιμα. Η διαταγή φυσικά δεν εκτελέστηκε, αφού η τοπική εαμική επιτροπή υπολειτουργούσε και η αντίδραση των κατοίκων ήταν έντονη. Το κλίμα έγινε πολύ βαρύ για τον Γατσόπουλο που αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να φύγει απ΄το χωριό. Η εκδίωξη ενός εκπροσώπου του ΕΑΜ απ΄το Βαλτέτσι ήταν βαρύ πλήγμα για το γόητρο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και άκρως επικίνδυνο για την εξουσία του αν άλλα χωριά ακολουθούσαν την ίδια τακτική.Γνωρίζοντας για τις βιαιότητες των κομμουνιστών τόσο απέναντι στην οργάνωση Ε.Σ. όσο και απέναντι στους αντιφρονούντες στην Αργολίδα (κυρίως) και στην Λακωνία, οι κάτοικοι κατάλαβαν πλέον ότι η βίαιη ρήξη με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν αναπόφευκτη. Έτσι στις 26/05/1944 αποφάσισαν να στείλουν 7 εκπροσώπους του χωριού στην Τρίπολη στον Παπαδόγκωνα προκειμένου να τους εξοπλίσει. Η απόφαση δεν ήταν ομόφωνη καθώς πολλοί διαφωνούσαν, αλλά τελικά αποφασίστηκε το χωριό να παραμείνει ενωμένο και να εξοπλιστεί. Η λογική τους ήταν: "Ή όλο το χωριό με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ή όλο το χωριό με τα Τάγματα Ασφαλείας. Δεν θα διαιρεθούμε!" Μία νοοτροπία αρκετά χαρακτηριστική για πολλά χωριά της ελληνικής επαρχίας στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα.Στην Τρίπολη ο Παπαδόγκωνας δέχτηκε τους 7 απεσταλμένους, αλλά αρχικά αρνήθηκε να τους εξοπλίσει με το αιτιολογικό ότι το Βαλτέτσι είναι απομονωμένο και δεν θα μπορέσει να τους ενισχύσει εγκαίρως σε περίπτωση ελασίτικης επίθεσης. Τελικά όμως κατόπιν πιέσεων απ’τους Βαλτετσιώτες της Τρίπολης ενέδωσε και αποφασίστηκε ο εξοπλισμός του χωριού. Την επόμενη μέρα, 27/05/1944, τα όπλα έφτασαν στο χωριό με φορτηγό. Ήταν περίπου 130 καραμπίνες, δύο οπλοπολυβόλα και πυρομαχικά.Μερικές μέρες μετά, γύρω στις αρχές Ιουνίου 1944 εμφανίστηκαν για πρώτη φορά Γερμανοί στο χωριό. Ήταν δύο Γερμανοί σε ένα τεθωρακισμένο όχημα που στάθμευσε για λίγο στην πλατεία του χωριού. Χωρίς να μιλήσουν σε κανέναν, απεχώρησαν γρήγορα. Αυτή ήταν όλη και όλη η επαφή των Γερμανών με το Βαλτέτσι.
Με την παραλαβή των όπλων ξεκίνησε και η συγκρότηση του τοπικού Λόχου Ασφαλείας που υπαγόταν φυσικά στο Β’ Αρχηγείο της Χωροφυλακής που είχε διοικητή τον Παπαδόγκωνα και έδρα την Τρίπολη. Σε αυτό υπάγονταν τα Τάγματα Ασφαλείας της Αρκαδίας, της Λακωνίας και της Μεσσηνίας.Αν και κατέφτασαν στο Βαλτέτσι αξιωματικοί με σκοπό την καλύτερη στρατιωτική οργάνωση του χωριού, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα επιθυμητά. Δεν έγιναν τα απαραίτητα οχυρωματικά έργα, δεν εκπαιδεύτηκαν κατάλληλα οι άπειροι νέοι του χωριού και γενικότερα δεν υπήρξε οργανώμενο σχέδιο αμύνης ενόψει της επικείμενης ελασίτικης επίθεσης. Οι Βαλτετσιώτες πίστευαν ότι αρκούσαν οι καραμπίνες που είχαν πάρει και οι εξαιρετικές σκοπευτικές ικανότητες τους. Επίσης, δεν εκμεταλλεύτηκαν τις σχέσεις τους με κοντινά χωριά προκειμένου να φτιάξουν ένα δίκτυο πληροφοριών σχετικά με τις κινήσεις των ανταρτών, και γενικότερα δεν αντιμετώπισαν αυτήν την πολύ επικίνδυνη κατάσταση με σοβαρότητα.Αρκετοί άνθρωποι από κοντινά χωριά που ήταν αντίθετοι προς το ΕΑΜ κατέφυγαν στο Βαλτέτσι για προστασία. Ένα από τα χωριά αυτά ήταν η Αραχαμήτα. Και εκεί υπήρχαν προβλήματα με την τοπική επιτροπή του ΕΑΜ, με την διαφορά ότι το χωριό ήταν διαιρεμένο υπέρ και κατά του ΕΑΜ. Οι κομμουνιστές είχαν συλλάβει και κάποιους αντιφρονούντες κατοίκους και τους είχαν στείλει σε στρατόπεδα αιχμαλώτων που είχε ο ΕΛΑΣ στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές. Έτσι, κάποιοι Αραχαμηταίοι αποφάσισαν να πάνε στο Βαλτέτσι και να καταταγούν στον εκεί Λόχο Ασφαλείας. Μετά την κατάταξή τους πήραν την άδεια απ΄τον διοικητή του λόχου λοχαγό Αριστομενόπουλο να πάνε στην Αραχαμήτα μαζί με άλλους οπλίτες για να πάρουν τις οικογένειές τους. Ενεργώντας πρωτοβουλιακά όμως δεν αρκέστηκαν σε αυτό αλλά φέρανε μαζί τους και 19 όμηρους συγχωριανούς τους που ήταν συμπαθούντες προς το ΕΑΜ. Αιτιολόγησαν την πράξη τους λέγοντας ότι το έκαναν για να μην πειράξουν οι κομμουνιστές αυτούς τους συγχωριανούς τους που κρατούσαν αιχμάλωτους σε στρατόπεδο.Η κίνηση αυτή, παρά το ότι ήταν αμυντικής φύσεως και στρατηγικά σωστή, ενόχλησε πολλούς και απ’τα δύο χωριά. Οι αξιωματικοί του λόχου είπαν ότι οι κρατούμενοι θα απελευθερωθούν όταν και το ΕΑΜ απελευθερώσει τους Αραχαμηταίους αιχμαλώτους απ΄τα στρατόπεδά του. Ούτε το ένα έγινε, ούτε το άλλο. Πάντως και σε αντίθεση με τις συνθήκες διαβίωσης στα στρατόπεδα αχιμαλώτων του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, κανείς απ΄τους 19 κρατούμενους Αραχαμηταίους δεν έπαθε τίποτα κατά την παραμονή του στο Βαλτέτσι. Συγχρόνως επιτρεπόταν σε συγγενείς τους να έρχονται να τους βλέπουν απ΄την Αραχαμήτα και να τους φέρνουν τρόφιμα. Με τον τρόπο αυτό όμως δινόταν σε ευκαιρία σε εαμικούς Αραχαμηταίους με το πρόσχημα της επίσκεψης να κάνουν κατασκοπεία στο Βαλτέτσι και να πληροφορούν σχετικά τον ΕΛΑΣ. Αυτό ήταν μία ακόμη ένδειξη της επιπολαιότητας με την οποία αντιμετώπιζαν την κατάσταση οι Βαλτετσιώτες.Ένα ακόμη μεγαλύτερο λάθος που μάλλον σημάδεψε και την τύχη του χωριού ήταν η διαταγή να μεταβεί σχεδόν ο μισός Λόχος Ασφαλείας του Βαλτετσίου σε αποστολή στον Ταϋγετο μαζί με άλλες μονάδες που υπάγονταν στο Β΄Αρχηγείο Χωροφυλακής. Ποτέ δεν έγινε γνωστό ποιος εξέδωσε αυτήν την παράλογη διαταγή. Παρά τις δικαιολογημένες αντιδράσεις των Βαλτετσιωτών (που είχαν πάρει τα όπλα για να υπερασπιστούν το χωριό τους και όχι για να πάνε σε αποστολές χιλιόμετρα μακριά) στην αποστολή συμμετείχε το πλέον αξιόμαχο τμήμα του λόχου μαζί με 4 αξιωματικούς (μεταξύ αυτών και ο διοικητής του λόχου). Πήραν μαζί τους και τα δύο οπλοπολυβόλα. Πίσω έμειναν 67 καραμπίνες τις οποίες θα χρησιμοποιούσαν κατά κανόνα άντρες μεγάλης ηλικίας και άπειροι έφηβοι. Οι εμπειροπόλεμοι ήταν λίγοι.Εντωμεταξύ, εκτός απ’την κατασκοπεία, οι κομμουνιστές είχαν εξαπολύσει έναν πόλεμο λάσπης κατά του Βαλτετσίου. Πέραν του ότι διόγκωσαν υπερβολικά το γεγονός με την σύλληψη των 19 Αραχαμηταίων, και προέβαιναν στην συνηθισμένη υβριστική φρασεολογία (γερμανόφιλοι, προδότες, κακούργοι, εγκληματίες κτλ) είχαν το θράσος να παραχαράξουν προκλητικά την ιστορία. Σε έκτακτο ανακοινωθέν του ο Βελουχιώτης, που ηγήθηκε της επίθεσης στο χωριό, είχε το θράσος να γράψει ότι:
"Όπως στο 1821 το Βαλτέτσι ήταν η εστία της αντιδραστικής ολιγαρχίας και είχε συμμαχήσει με τον Τούρκο δυνάστη'' .Ο Θ.Κολοκοτρώνης αναγκάστηκε και έδωσε την περίφημη μάχη του Βαλτετσίου όπου και συνέτριψε τους Τούρκους και τους προσκυνημένους Βαλτετσιώτες".Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο Κολοκοτρώνης είχε άριστες σχέσεις με τους Βαλτετσιώτες και συνεργάστηκε αρμονικά μαζί τους κατά του Τούρκου δυνάστη. Η προσφορά του Βαλτετσίου στον αγώνα του ’21 και η εκτίμηση του Κολοκοτρώνη προς τους κατοίκους του είναι πράγματα πασίγνωστα.Αλλά φαίνεται ότι οι αριστεροί είχαν από τότε τάση προς το ψέμα και την παραποίηση της αλήθειας, εκμεταλλευόμενοι την αμάθεια των οπαδών τους Μερικές μέρες μετά την αποχώρηση του πιο αξιόμαχου τμήματος του λόχου ασφαλείας για τον Ταϋγετο, έγινε και η επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του Βαλτετσίου με ότι επακολούθησε.
Οι Ελασίτες μαζεύονταν στο χωριό Βάγγου Μεγαλουπόλεως, περίπου 12 χλμ απ΄το Βαλτέτσι. Συντονιστής της επίθεσης ήταν ο Βελουχιώτης. Κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ που θα συμμετείχαν στην επιχείρηση ήταν το 6ο και το 12ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Το σύνολο των ελασιτών υπολογιζόταν σε 2.500. Η δύναμη πυρός ήταν συντριπτικά υπέρ του ΕΛΑΣ με δεδομένη και την αποχώρηση του πιο αξιόμαχου τμήματος του λόχου ασφαλείας απ΄το Βαλτέτσι, και τον ελαφρύ οπλισμό των εναπομείναντων Βαλτετσιωτών οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν ήταν ιδιαίτερα μάχιμοι.Αυτά σε συνδυασμό με την έλλειψη κατάλληλων οχυρωματικών έργων και το άρτιο δίκτυο κατασκοπείας των κομμουνιστών καθιστούσαν την επιχείρηση πραγματικό περίπατο για τον ΕΛΑΣ.Η επίθεση εκδηλώθηκε γύρω στις 4 το πρωί της 15ης Ιουνίου 1944.Οι Βαλτετσιώτες αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν. Ενδεικτικό είναι ότι δεν είχαν προνοήσει να έχουν ένα αποτελεσματικό τρόπο επικοινωνίας με την Τρίπολη. Το μοναδικό τηλέφωνο του χωριού δεν λειτουργούσε, αν και είχαν φωτοβολίδες εντούτοις δεν είχαν ειδικό πιστόλι για ρίψη φωτοβολίδων, ενώ δεν είχαν ούτε καν ασύρματο. Ελλείψεις αδιανόητες για τις οποίες ευθύνονταν κυρίως οι αξιωματικοί της διοίκησης του λόχου. Έτσι το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να στείλουν 3 αγγελιοφόρους στην Τρίπολη για να ενημερώσουν το Β΄Αρχηγείο Χωροφυλακής στο οποίο υπάγονταν. Δυστυχώς όμως ο χρόνος ήταν πολύ λίγος και οι ενισχύσεις έφτασαν αργά.Κατά την διάρκεια της μάχης, οι αμυνόμενοι βρέθηκαν γρήγορα χωρίς ηγεσία αφού ο εκτελών χρέη διοικητή του λόχου ανθυπολοχαγός Φουφόπουλος (αφού ο λοχαγός Αριστομενόπουλος είχε πάει στην αποστολή στον Ταϋγετο) σκοτώθηκε, και οι ελασίτες κατάφεραν να μπουν σχετικά γρήγορα στο χωριό. Στην μάντρα της εκκλησίας του χωριού και στο σχολείο ήταν η πιο πεισματική αντίσταση των αμυνομένων. Μετά την αναμενόμενη κατάρρευση και των τελευταίων θυλάκων αντίστασης, άρχισαν οι συλλήψεις αμάχων οι πυρπολήσεις σπιτιών (πάνω από 30 κάηκαν) και η άνευ προηγουμένου λεηλασία του χωριού. Γίνανε πολλές εν ψυχρώ εκτελέσεις και σφαγές αόπλων, τραυματιών και αιχμαλώτων αντρών και γυναικών.Κατά την αποχώρησή τους οι ελασίτες, εκτός από τα πολυάριθμα λάφυρα που τα είχαν φορτώσει σε ζώα, πήραν μαζί τους και περίπου 140 αιχμαλώτους εκ των οποίων μόνο 20 ήταν άντρες του λόχου ασφαλείας και οι υπόλοιποι γυναικόπαιδα.Περίπου 20-30 εκ των αιχμαλώτων κατάφεραν και διέφυγαν όταν οι αποχωρούντες ελασίτες δέχτηκαν πυρά από ταγματασφαλίτες που είχαν καταφτάσει απ΄την Τρίπολη. Οι ελασίτες που δεν είχαν προνοήσει να έχουν οπισθοφυλακή αιφνιδιάστηκαν και μες στην αναστάτωση μπόρεσαν και διέφυγαν κάποιοι αιχμάλωτοι.Οι περισσότεροι όμως μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα του ΕΛΑΣ (Στρέμνιτσα, Δημητσάνα κ.α.). Οι 48 από αυτούς εκτελέστηκαν ή σφαγιάστηκαν, και οι υπόλοιποι υπέμειναν σκληρά βασανιστήρια. Το νεαρότερο θύμα ήταν ένα κορίτσι 11 ετών που εκτελέστηκε στον Φενεό.
Κώστας Σαραντόπουλος
Απο το βιβλίο "Βαλτέτσι 1944"
* Ο συγγραφέας ήταν τότε μικρό παιδί και έζησε από πρώτο χέρι τα γεγονότα, στα οποία έχασε πατέρα και αδελφό. Τόσο η εκ μέρους του περιγραφή όσο και οι μαρτυρίες άλλων που παραθέτει είναι πράγματι συγκλονιστικές.Πολλοί μπορεί να ισχυριστούν ότι λόγω των οδυνηρών εμπειριών του, δεν ήταν και τόσο αμερόληπτος όσον αφορά την καταγραφή των γεγονότων.Ο Σαραντόπουλος όμως, μαλλον είναι ''εξοργιστικά'' αμερόληπτος στο βιβλίο του παρόλο που τότε ήταν ένα παιδί που στην εξόχως άνιση μάχη σε ένα χωριό άδειο σχεδόν από μάχιμους άνδρες- έχασε τον πατέρα του και τον πολυαγαπημένο του μεγαλύτερο αδελφό, που ήταν μόλις 18 ετών.Οπως και να έχει όμως,το βιβλίο του Σαραντόπουλου είναι η πληρέστερη πηγή για τα γεγονότα του Βαλτετσίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δεν επιτρέπονται νέα σχόλια.